PCOS – zespół policystycznych jajników to zaburzenie o podłożu hormonalnym, które występuje u kobiet w wieku rozrodczym. Choroba jest ściśle związana z nadprodukcją męskich hormonów płciowych, które wpływają na funkcjonowanie jajników, a tym samym na płodność. Przyczyny PCOS nie zostały do końca poznane. Uważa się jednak, że dużą rolę odgrywają czynniki genetyczne.
Co to jest PCOS?
PCOS (polycystic ovary syndrome) określane także jako zespół policystycznych jajników lub zespół wielotorbielowatych jajników, jest chorobą związaną z nieprawidłowym wydzielaniem hormonów. Stan ten wpływa negatywnie na funkcjonowanie jajników i prowadzi do zaburzeń owulacji. PCOS jest uznawane za jedną z najczęstszych przyczyn niepłodności.
PCOS charakteryzuje się powstawaniem licznych pęcherzyków w obrębie jajnika. Są one jednak niedojrzałe i z żadnego z nich nie zostaje wykształcona komórka jajowa gotowa do zapłodnienia, co skutkuje brakiem owulacji. Pęcherzyki stopniowo obumierają, co jest przyczyną pojawienia się małych torbieli w miąższu jajników oraz wielu nieprzyjemnych i wstydliwych dolegliwości.
Zespół policystycznych jajników dotyczy nawet 15% kobiet w wieku reprodukcyjnym. Coraz częściej rozpoznaje się go także u młodych dziewcząt, jednak w ich przypadku diagnostyka jest utrudniona ze względu na okres dojrzewania, w którym fizjologicznie występują nieregularne miesiączki i wahania poziomu hormonów. PCOS to najczęściej występujące zaburzenie gospodarki hormonalnej u kobiet w przedziale wiekowym 25-45 lat.
Przyczyny PCOS
Przyczyny PCOS nie zostały jeszcze poznane. Badacze uważają, że znaczącą rolę w patogenezie choroby odgrywają czynniki genetyczne. Zaburzenie funkcjonowania jajników pojawia się, kiedy są one stymulowane przez nadmierną ilość androgenów (zwłaszcza testosteronu). Dodatkowo może występować podwyższone stężenie hormonu luteinizującego (LH) i insuliny (hiperinsulinemia).
Nasuwa się także podejrzenie, że przyczyny PCOS są związane ze współczesnym stylem życia. Zaburzenia hormonalne i metaboliczne mogą wynikać z nieprawidłowej diety, zawartości szkodliwych chemikaliów w produktach żywnościowych, długotrwałej terapii hormonalnej, a także insulinooporność, nadwaga lub otyłość.
Zespół policystycznych jajników – objawy schorzenia
Objawy zespołu policystycznych jajników dotyczą całego organizmu. Obraz kliniczny choroby i stopień nasilenia dolegliwości jest indywidualny dla każdej kobiety. Najczęściej zgłaszane przez pacjentki są:
- zaburzenia miesiączkowania (nieregularne cykle, brak menstruacji, zbyt obfite krwawienia),
- problemy z zajściem w ciążę,
- intensywny trądzik, który nie reaguje na leczenie dermatologiczne,
- nadmiernie przetłuszczająca się skóra i łojotok,
- nadmierne owłosienie typu męskiego (na twarzy, klatce piersiowej, na brzuchu i w okolicy narządów płciowych),
- pojawienie się ciemnych plam na skórze,
- łysienie,
- nagły wzrost masy ciała,
- ból w miednicy (określany jako ból jajnika),
- zaburzenia nastroju i stany lękowe.
Charakterystyczne objawy PCOS to przede wszystkim zaburzenia miesiączkowania i owulacji, problemy z zajściem w ciążę, a także przyrost masy ciała i nadmierne owłosienie.
Objawy PCOS w badaniu ultrasonograficznym (USG) to obecność na jajniku minimum 12 pęcherzyków o średnicy 2-9 milimetrów oraz powiększenie jego objętości. W testach laboratoryjnych stwierdza się podwyższone stężenie testosteronu i insuliny, a także nieprawidłowy stosunek LH do FSH.
Diagnostyka PCOS – badania, które należy wykonać
Każda kobieta powinna zgłosić się do lekarza, kiedy zauważy u siebie objawy mogące wskazywać na PCOS. Badania, które należy wykonać w pierwszej kolejności, to testy laboratoryjne krwi – określenie stężenia hormonów (zwłaszcza produkowanych przez tarczycę, przysadkę mózgową i nadnercza oraz hormony płciowe), poziomu glukozy i insuliny we krwi, także lipidogram. Innym podstawowym narzędziem diagnostycznym przy podejrzeniu PCOS jest USG jamy brzusznej i narządów rodnych, w którym lekarz ocenia stan i budowę jajników.
Diagnostyka PCOS opiera się na tzw. Kryteriach Rotterdamskich opracowanych w 2003 roku. Aby stwierdzić u kobiety zespół policystycznych jajników, konieczne jest jednoczesne wystąpienie dwóch z poniższych objawów:
- kliniczne lub biochemiczne objawy nadmiaru androgenów,
- całkowity brak lub rzadkie występowanie owulacji,
- obecność minimum 12 pęcherzyków na jajniku lub powiększenie jego objętości powyżej 10 cm3.
Leczenie PCOS – dieta i farmakoterapia
Leczenie PCOS ma na celu łagodzenie nieprzyjemnych objawów choroby, a także zapobieganie jej konsekwencjom. Niestety, całkowite wyleczenie zespołu policystycznych jajników nie jest możliwe, jednak daje się ono skutecznie kontrolować. Terapia jest dostosowana indywidualnie do każdej kobiety. Opiekę nad pacjentką powinien sprawować nie tylko ginekolog, ale także endokrynolog, internista i psycholog.
Farmakologiczne leczenie PCOS polega na stosowaniu dwuskładnikowych tabletek antykoncepcyjnych, które zawierają niską dawkę hormonów. U pacjentek ze stwierdzoną insulinoopornością powinna zostać włączona także metformina, która reguluje stężenie glukozy we krwi, przyczynia się do zmniejszenia masy ciała i nieznacznego spadku stężenia androgenów.
Duże znaczenie w leczeniu zespołu policystycznych jajników ma zmiana nawyków żywieniowych. Dieta przy PCOS wspomaga zmniejszenie masy ciała. Jest to bardzo istotne, ponieważ redukcja tkanki tłuszczowej wpływa na zwiększenie wydzielania estrogenów, może przyczynić się do pojawienia się owulacji, a także zminimalizować ryzyko rozwinięcia się cukrzycy typu II.
Dieta przy PCOS odgrywa bardzo ważną rolę. Dzięki niej łatwiej zajść w ciążę.
Dieta w PCOS polega na wyeliminowaniu z jadłospisu produktów przetworzonych, powszechnie uważanych za niezdrowe, dań typu instant, fast foodów, cukrów prostych i nasyconych kwasów tłuszczowych. W ich miejsce należy wprowadzić:
- pełnoziarniste produkty zbożowe, które są źródłem substancji odżywczych, witamin i błonnika,
- oleje roślinne i ryby morskie zawierające nienasycone kwasy tłuszczowe omega-3 i omega-6,
- świeże warzywa i owoce stanowiące źródło witamin i pierwiastków niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania organizmu,
- chude mięso,
- orzechy i nasiona.
Należy spożywać 4-5 posiłków dziennie w regularnych odstępach czasowych. Zalecane jest zmniejszenie ilości kalorii o 500, a także włączenie do planu dnia aktywności fizycznej.
Zespół policystycznych jajników a ciąża
Istotną kwestią jest PCOS a ciąża. Należy pamiętać, że diagnoza nie oznacza braku możliwości zostania w przyszłości mamą, mimo że zajście w ciążę może być trudniejsze niż w przypadku zdrowych kobiet. Konieczne jest jednak podjęcie leczenia i pozostawanie pod stałą opieką ginekologa i endokrynologa. Skuteczna jest także terapia lekami stymulującymi owulację. Pacjentkom z PCOS często udaje się zajść w ciążę naturalnie.
SPRAWDŹ: Czym jest endometrioza i jak wpływa na zajście w ciążę
