Hipotrofia wewnątrzmaciczna (IUGR z ang. Intrauterine Growth Restriction) polega na zahamowaniu wzrastania płodu, co skutkuje niedoborem masy i długości ciała w odniesieniu do tej oczekiwanej. Przebieg i nieprawidłowości w trakcie rozwoju wewnątrzmacicznego determinuje wiele różnorodnych problemów zdrowotnych, które pojawiają się w okresie dzieciństwa i dorosłym życiu.
Ważnymi parametrami pozwalającymi na ocenę prawidłowości przebiegu okresu wewnątrzmacicznego życia dziecka są te dotyczące masy urodzeniowej oraz długości ciała płodu/noworodka w odniesieniu do czasu trwania ciąży. Co tak naprawdę oznacza, że dziecko przyszło na świat zbyt małe i jakie może mieć do konsekwencje dla jego zdrowia somatycznego i psychoemocjonalnego w przyszłości?
Co może sprzyjać hipotrofii wewnątrzmacicznej?
- Obciążenie genetyczne płodu (np. zespół Downa, Edwardsa, Turnera);
- Niski wzrost i masa ciała matki (zarówno w okresie przed poczęciem, jak i niewielki przyrost wagi kobiety w ciąży);
- Otyłość ciężarnej
- Choroby przewlekłe u matki (m.in. przewlekła choroba nerek, nadciśnienie tętnicze, cukrzyca, schorzenia autoimmunologiczne);
- Stosowanie przez matkę używek – alkoholu, narkotyków, papierosów;
- Dieta matki uboga kalorycznie dieta matki
- Zakażenia wewnątrzmaciczne (np. wirusem różyczki czy toksoplazmozą);
- Ciąża mnoga;
- Czynniki związane z łożyskiem (np. nieprawidłowy rozwój łożyska).
Czy obawy rodziców zawsze są uzasadnione?
SGA (z ang. Small for Gestational Age) to zespół cech charakterystycznych dla niemowlęcia, które jest zbyt małe w odniesieniu do wieku płodowego. Oznacza to, że masa i długość ciała noworodka są poniżej 10 centyla w odniesieniu do wieku ciążowego i płci. Problem ten dotyka niecałe 2 proc. wszystkich urodzeń. Kolejnym zaburzeniem wzrostu płodu jest hipotrofia wewnątrzmaciczna (IUGR z ang. Intrauterine Growth Restriction) polegające na zahamowaniu wzrastania płodu, co skutkuje niedoborem masy i długości ciała w odniesieniu do tej oczekiwanej.
– Co odróżnia hipotrofię wewnątrzmaciczną od SGA? Większość noworodków, które przychodzą na świat zbyt małe spełnia kryteria obu tych zaburzeń. Warto zdawać sobie sprawę z tego, że u części dzieci urodzonych jako zbyt małe w odniesieniu do czasu trwania ciąży niskie parametry masy i długości ciała nie oznaczają żadnych nieprawidłowości. W takich przypadkach wynikają one po prostu z cech matki i rodziny dziecka: nie możemy oczekiwać od kobiety o wzroście ok. 150 cm, że urodzi duże dziecko. Takie noworodki wystarczy jedynie obserwować, leczenie nie jest konieczne, a wręcz mogłoby przynieść więcej szkody niż pożytku. Natomiast IUGR, czyli wspomniana hipotrofia, to upośledzenie wewnątrzmacicznego wzrastania, czyli patologia o różnorodnych przyczynach – wyjaśnił prof. Mieczysław Walczak, kierownik Kliniki Pediatrii, Endokrynologii, Diabetologii, Chorób Metabolicznych i Kardiologii Wieku Rozwojowego Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego w Szczecinie podczas swojego wykładu w trakcie Kongresu Zdrowie Polaków 2021.
Według przyjętych w Polsce standardów za dziecko SGA lub hipotrofią wewnątrzmaciczną uznaje się noworodka, którego masa w 40. tygodniu ciąży lub zaraz po przyjściu na świat wynosi około 3 kg.
Rodzaje hipotrofii wewnątrzmacicznej:
– symetryczna (proporcjonalna)
– asymetryczna (nieproporcjonalna)
– ostra.
Hipotrofia wewnątrzmaciczna a ryzyko cukrzycy
Najczęstszą postacią tego zespołu jest hipotrofia asymetryczna, odnotowuje się ją u 80 proc. noworodków z tym zaburzeniem. Rodzaj hipotrofii zależy od czasu, w którym dochodzi do rozwoju zaburzenia. Postać asymetryczna związana jest z końcowym okresem ciąży, jej najczęstsza przyczyna to nadciśnienie tętnicze u matki. Hipotrofia ostra dotyczy przede wszystkim ciąż przenoszonych oraz sytuacji, gdy dochodzi do zmian w wstecznych łożysku.
– Do konsekwencji zdrowotnych hipotrofii wewnątrzmacicznej zaliczamy wiele nieprawidłowości ujawniających się w okresie noworodkowym. Bardzo częsta jest hipoglikemia, choć w większości przypadków nie daje ona objawów. U części dzieci urodzonych IUGR odnotowujemy inny problem. Prawidłowy rozwój w okresie wewnątrzmacicznym oraz przeżycie płodu umożliwia charakterystyczna dla tego etapu insulinooporność. W przypadku części dzieci z IUGR utrzymuje się ona na także na późniejszych etapach życia, co powoduje, że w okresie przedszkolnym i wczesnoszkolnym są one narażone na upośledzenie tolerancji węglowodanów i rozwój cukrzycy typu 2. Pojawieniu się choroby sprzyja fakt, że rodzice i bliscy drobnych dzieci, chcąc nadgonić te niedobory w zakresie masy ciała i wzrostu, często je zwyczajnie je przekarmiają. Chcą, aby ich pociecha wyglądała jak bobasy z reklamowych broszur, ale efektem takich działań zazwyczaj są nadwaga i otyłość, a w ich następstwie cukrzyca – ostrzega prof. Walczak.
Najczęstsze nieprawidłowości noworodka z IUGR:
- Hipoglikemia na czczo, z tendencją do poposiłkowej hiperglikemii (jako efekt tzw. cukrzycy z głodzenia);
- Encefalopatia niedotlenieniowo-niedokrwienna;
- MAS (zespół aspiracji smółki);
- Policytemia;
- Zaburzenia termoregulacji;
- Deficyty immunologiczne.
Inne powikłania hipotrofii wewnątrzmacicznej mogą się ujawnić również w okresie niemowlęcym i wczesnodziecięcym. Chodzi przede wszystkim o krzywicę i niedokrwistość, szczególnie u dzieci ze zjawiskiem przyspieszonego wzrastania w okresie niemowlęcym. Eksperci zwracają też uwagę na podwyższone w przypadku dzieci z IUGR zaburzeń prawidłowego wchłaniania jelitowego i trawienia oraz nieprawidłowości w rozwoju somatycznym.
Długofalowe skutki hipotrofii wewnątrzmacicznej
Na skutek encefalopatii niedotlenieniowo-niedokrwiennej może też dojść do mikrouszkodzeń ośrodkowego układu nerwowego.
– W praktyce jako ich konsekwencję obserwujemy zespół nadpoudliwości psychoruchowej (ADHD) i zaburzenia koncentracji, które stosunkowo łatwo poddają się psychoterapii pod warunkiem, że dziecko trafia do specjalisty odpowiednio wcześnie. Jeśli na czas nie otrzyma takiego wsparcia, nierzadko ma problemy z nauką i zachowaniem w szkole. Na podstawie danych statystycznych możemy wyciągnąć wniosek, że dzieci urodzone z hipotrofią mają niższy iloraz inteligencji niż ich rówieśnicy o prawidłowej masie ciała, ale dotyczy to głównie noworodków urodzonych z symetryczną postacią zaburzenia, czyli w sytuacjach gdy do upośledzenia masy ciała dochodzi już na wczesnym etapie ciąży. Co więcej, bardzo dobre efekty w pracy z tymi dziećmi przynosi psychoterapeutyczne wsparcie w środowisku rodzinnym – podkreśla prof. Walczak.
Odległe powikłania hipotrofii wewnątrzmacicznej
W okresie dzieciństwa dzieci z IUGR obarczone są wyższym ryzykiem:
- Niskorosłości
- Upośledzonej nietolerancji glukozy i cukrzycy typu 2.
W okresie młodzieńczym odnotowuje się u nich podwyższone ryzyko:
- Niskorosłości
- Upośledzonej nietolerancji glukozy i cukrzycy typu 2.
- Hiperandrogenizmu u dziewcząt z obrazem zespołu policystycznych jajników.
Dorośli, którzy przyszli na świat z IUGR mają predyspozycję do:
- Niskorosłości
- Upośledzonej nietolerancji glukozy i cukrzycy typu 2.
- Zespołu mmetabolicznego (cukrzyca typu 2., nadciśnienie tętnicze, hiperlipidemia z dyslipidemią, choroba niedokrwienna mięśnia sercowego).
Źródła: na podstawie wykładu wygłoszonego podczas panelu „Endokrynologia i diabetologia wieku rozwojowego w dobie pandemii zakażeń koronawirusem” w ramach Kongresu Zdrowie Polaków, który odbył się w dniach 25-26 października 2021 roku.
https://www.youtube.com/watch?v=c5qI_GcOQ0g&feature=youtu.be&ab_channel=WorldHearingCenter%2F%C5%9AwiatoweCentrumS%C5%82uchu
Tekst: Emilia Grzela
