Dodatki mają znaczenie, czyli jak zwiększyć skuteczność zabiegu in vitro.

Nie każda para podchodząca do procedury in vitro będzie potrzebowała dodatkowych metod zwiększających jej skuteczność. Kluczowe jest dostosowanie “dodatków” do konkretnej sytuacji klinicznej – tu nie działa zasada „im więcej, tym lepiej”. Część dodatków ma udowodnione działanie, inne – potrzebują dalszych badań, a niektóre są już odradzane jako nieskuteczne (np. laser hatching przy braku wskazań) – tłumaczy dr n. med. Estera Kłosowicz, specjalista ginekolog-położnik, autorka poradnika dla par starających się o dziecko „Płodnościobook”.

Najczęstsze dodatki wspomagające in vitro (IVF add-ons)

1. EmbryoGlue (klej do zarodków)

• Zawiera kwas hialuronowy, który wspiera adhezję zarodka do endometrium.
• Może poprawić wskaźnik implantacji w wybranych przypadkach.
• Dowody umiarkowane, rekomendacja: tylko przy wcześniejszych niepowodzeniach.

2. Hodowla zarodków do stadium blastocysty (dzień 5)

• Umożliwia lepszy wybór zarodków o najwyższym potencjale rozwojowym.
• Szczególnie polecane u par z większą liczbą zarodków.
• Silne poparcie w literaturze – standard w wielu ośrodkach.

3. Transfer zarodków w cyklu kriotransferowym (FET)

• Możliwość przygotowania endometrium w optymalnych warunkach hormonalnych.
• Często skuteczniejszy niż transfer „na świeżo”.
• Rekomendowane m.in. w hiperstymulacji, przy cienkim endometrium, endometriozie.

4. ERA test (Endometrial Receptivity Array)

• Sprawdza tzw. „okno implantacyjne” – czy endometrium jest gotowe na zarodek.
• Przydatne przy niepowodzeniach mimo dobrych zarodków.
• Ograniczone dowody, ale bywa skuteczne przy RIF (recurrent implantation failure).

5. Scratching endometrium (delikatne podrażnienie endometrium)

• Zwiększa reakcję immunologiczną i może poprawić receptywność.
• Może być pomocne przy kilku nieudanych transferach.
• Zalecane ostrożnie, brak jednoznacznych dowodów skuteczności.

6. Stymulacja endometrium G-CSF (np. Accofil)

• Granulocyte-Colony Stimulating Factor podawany domacicznie.
• Używany przy cienkim endometrium lub niepowodzeniach implantacji.
• Często stosowany, coraz więcej badań klinicznych.

7. Immunomodulacja (heparyna, aspiryna, sterydy, intralipidy)

• U kobiet z zaburzeniami immunologicznymi (np. alloMLR(-), zespół antyfosfolipidowy).
• Może poprawić tolerancję immunologiczną zarodka.
• Zalecane tylko po dokładnej diagnostyce immunologicznej.

8. Suplementacja (DHEA, koenzym Q10, inozytol, witamina D)

• DHEA i Q10 – stosowane przy niskiej rezerwie jajnikowej.
• Inozytol – poprawa jakości komórek jajowych u kobiet z PCOS.
• Witamina D – wpływa na jakość endometrium i implantację.

9. Testy genetyczne zarodków (PGT-A)

• Pozwalają wyselekcjonować zarodki z prawidłowym kariotypem.
• Zmniejszają ryzyko poronień i nieprawidłowej implantacji.
• Zalecane u kobiet >35 r.ż. i po poronieniach / niepowodzeniach IVF.

10. Leczenie wspomagające mężczyzn (fragmentacja DNA, antyoksydanty, IMSI)

• Testy fragmentacji DNA plemników i wdrożenie leczenia (np. NAC, wit. C, E, cynk, selen).
• IMSI (duże powiększenie mikroskopowe) – wybór lepszej morfologii.
• Stosowane przy ciężkich zaburzeniach nasienia lub niepowodzeniach.

Nie każdy dodatek jest potrzebny każdej parze. Kluczowe jest dostosowanie dodatków do konkretnej sytuacji klinicznej – nie działa zasada „im więcej, tym lepiej”. Część dodatków ma udowodnione działanie, inne – potrzebują dalszych badań, a niektóre są już odradzane jako nieskuteczne (np. laser hatching przy braku wskazań).

W jakim stopniu na skuteczność IVF wpływają przyczyny niepłodności

1. Wiek kobiety

• To najważniejszy czynnik wpływający na jakość komórek jajowych.
• Po 35. roku życia spada liczba i jakość oocytów, a po 40. skuteczność IVF dramatycznie maleje.
• Przykładowo: skuteczność IVF w Polsce dla kobiet <35 lat to ok. 40–50%, a po 40 r.ż. – poniżej 15% na cykl.

2. Rezerwa jajnikowa

• Określana m.in. przez AMH, FSH i AFC (liczbę pęcherzyków w jajnikach).
• Niska rezerwa = mniej komórek i często niższa jakość.
• Można ją częściowo wspierać (np. DHEA, Q10, dietą, czasem inozytolem), ale nie odwrócić.

3. Jakość zarodków

• Zależy od jakości komórek jajowych i plemników.
• Lepsze zarodki = większa szansa na implantację i ciążę.
• Hodowla do blastocysty (dzień 5) ułatwia wybór zarodków o najwyższym potencjale.

4. Jakość nasienia

• Koncentracja, ruchliwość, morfologia i (co coraz ważniejsze) fragmentacja DNA plemników.
• Przy niskiej jakości – możliwe jest zastosowanie ICSI, IMSI lub leczenia wspomagającego mężczyzn (antyoksydanty, dieta, styl życia).

5. Receptywność endometrium

• Czyli: czy błona śluzowa macicy jest gotowa przyjąć zarodek?
• Wpływa na to długość fazy lutealnej, poziom progesteronu, grubość endometrium, a czasem „okno implantacyjne”.
• Często stosuje się FET (zamrożony transfer), by lepiej przygotować endometrium.

6. Styl życia i ogólny stan zdrowia

• Palenie, nadwaga, niedowaga, przewlekły stres – to czynniki obniżające skuteczność IVF.
• Optymalne BMI (18,5–24,9), dieta przeciwzapalna, sen i ruch realnie podnoszą szanse.
• Witamina D, kwasy omega-3, koenzym Q10, probiotyki – mogą również wspierać środowisko płodnościowe.

7. Protokół stymulacji i prowadzenie leczenia

• Doświadczenie lekarza, odpowiednio dobrane dawki hormonów, jakość laboratorium – mają ogromne znaczenie.
• Indywidualizacja protokołu stymulacji (długość, leki, kontrola owulacji) zwiększa szansę na sukces.
• Liczy się cały zespół – nie tylko embriolog i lekarz, ale też fizjoterapeuta, psycholog, dietetyk.

8. Przyczyna niepłodności

• Niektóre przyczyny łatwiej obejść (np. brak jajowodów), inne mocno wpływają na rokowanie (np. endometrioza IV°, immunologia, POI, PCOS z brakiem owulacji).
• Niewyjaśniona niepłodność (idiopatyczna) też bywa trudna – bo trudno ją leczyć celowo.

9. Liczba przebytych cykli i wcześniejsze niepowodzenia

• Z każdą kolejną próbą można lepiej dopasować leczenie i podejście.
• Wiele par zachodzi w ciążę dopiero przy 2–3 podejściu.
• Dlatego warto analizować niepowodzenia i szukać przyczyn (np. diagnostyka immunologiczna, ERA, genetyka zarodków).

10. Stan psychiczny i emocjonalny

• Poziom stresu, napięcia, wypalenia emocjonalnego wpływa na układ hormonalny i ogólne warunki „płodnościowe”.
• Wsparcie psychologiczne i emocjonalne zwiększa nie tylko komfort, ale i szanse powodzenia.

Podsumowanie: skuteczność IVF zależy od…

 Jak przyczyna niepłodności wpływa na skuteczność IVF?

Czynniki techniczne – wysoka skuteczność IVF

• Brak jajowodów / niedrożność jajowodów
  • Jajniki i endometrium są zazwyczaj prawidłowe.
  • IVF omija „zablokowaną drogę”, więc skuteczność może być wysoka – nawet 40–50% na cykl u kobiet <35 r.ż.
• Ciężki czynnik męski (np. azoospermia z zachowaną spermatogenezą)
  • Przy zastosowaniu ICSI lub IMSI często udaje się uzyskać zarodki.
  • Rokowanie zależy głównie od jakości komórek jajowych i plemników – ale IVF skuteczne, jeśli plemniki są dostępne.

Czynniki hormonalne – umiarkowana skuteczność (zależna od leczenia)

• PCOS z brakiem owulacji, insulinoopornością
  • Wymaga przygotowania (np. inozytol, metformina, zmiana stylu życia).
  • Gdy dojdzie do owulacji i dojrzewania pęcherzyków, skuteczność IVF jest często dobra, ale rośnie ryzyko hiperstymulacji.
• Niska rezerwa jajnikowa / POI (przedwczesne wygasanie funkcji jajników)
  • Skuteczność IVF spada dramatycznie z niskim AMH i wysokim FSH.
  • Często potrzebna jest stymulacja wspomagająca (DHEA, Q10), a przy braku odpowiedzi – rozważenie dawstwa komórek jajowych.

Czynniki zapalne / endokrynologiczne – obniżona skuteczność

• Endometrioza (szczególnie III–IV stopnia)
  • Zaburza jakość oocytów, może wpływać na receptywność endometrium.
  • Skuteczność IVF niższa niż u kobiet bez endometriozy (zwłaszcza przy ogniskach jajnikowych i zrostach), ale możliwa do poprawy przy dobrej strategii leczenia.
• Choroby tarczycy, hiperprolaktynemia
  • Nieleczone zaburzają implantację i przebieg ciąży.
  • Po ustabilizowaniu hormonalnym – szansa na sukces zbliżona do populacji ogólnej.

Czynniki genetyczne / immunologiczne – zmienna skuteczność

• Zaburzenia genetyczne zarodków (np. translokacje, nieprawidłowy kariotyp)
  • Obniżają szansę implantacji i zwiększają ryzyko poronień.
  • PGT-A lub PGT-SR może poprawić skuteczność w tych przypadkach.
• Zaburzenia immunologiczne (np. alloMLR(-), przeciwciała antyfosfolipidowe)
  • Często odpowiadają za niepowodzenia implantacji i poronienia.
  • Wymagają specjalistycznego leczenia (np. heparyna, aspiryna, G-CSF), a mimo to IVF może wymagać kilku prób.

Niepłodność idiopatyczna (niewyjaśniona)

• Wszystkie wyniki prawidłowe, brak jednoznacznej przyczyny.
• Skuteczność IVF jest nieprzewidywalna – bywa wysoka, ale nie zawsze.
• Często próbuje się inseminacji, stymulacji, a dopiero później IVF – skuteczność rośnie po personalizacji (np. ERA, immunologia, mikrobiota).

 Szacunkowe skuteczności IVF wg przyczyny (kobiety <38 lat)

Im bardziej „techniczna” przyczyna, tym większa skuteczność IVF. Im bardziej „jakościowa” (komórki, genetyka, immunologia) – tym większa potrzeba indywidualizacji i często dłuższa droga.

Jakie metody mogą zwiększyć skuteczność in vitro – co dla kobiet, co dla mężczyzn?

Dla kobiety – co może poprawić skuteczność IVF:

1. Personalizacja protokołu stymulacji

• Dostosowanie dawek leków, długości stymulacji, rodzaju protokołu (agonista vs antagonista).
• Lepsze dopasowanie = więcej komórek jajowych dobrej jakości.

2. Suplementacja wspierająca jakość oocytów

• Koenzym Q10 – poprawa funkcji mitochondrialnej.
• DHEA – u kobiet z niskim AMH / rezerwą jajnikową.
• Inozytol – szczególnie przy PCOS i zaburzeniach metabolicznych.
• Witamina D – wspiera receptywność endometrium.

3. Wsparcie endometrium

• Progesteron (naturalny/mikronizowany) – odpowiedni poziom w fazie lutealnej jest kluczowy.
• G-CSF (Accofil domacicznie) – poprawia grubość endometrium i może wspomóc implantację.
• ERA test (Endometrial Receptivity Analysis) – w niepowodzeniach pozwala dobrać optymalny dzień transferu.

4. Leczenie chorób towarzyszących

• Uregulowanie tarczycy, insulinooporności, hiperprolaktynemii – kluczowe dla implantacji i utrzymania ciąży.
• Leczenie endometriozy (np. chirurgiczne lub hormonalne przed IVF).

5. Immunomodulacja (tylko przy wskazaniach!)

• Heparyna, aspiryna, sterydy, G-CSF – stosowane przy zaburzeniach immunologicznych (np. alloMLR(-), ANA(+), APS).

6. Transfer kriozarodków (FET) zamiast świeżego

• Daje czas na przygotowanie endometrium i wyrównanie hormonów.
• Często skuteczniejszy niż transfer „na świeżo”, zwłaszcza przy hiperestrogenizmie lub cienkiej śluzówce.

Dla mężczyzny – co może poprawić skuteczność IVF:

1. Antyoksydanty

• Witamina C, E, cynk, selen, koenzym Q10, L-karnityna – zmniejszają fragmentację DNA plemników.
• Regularna suplementacja 3–6 miesięcy przed IVF może poprawić jakość nasienia.

2. Diagnostyka fragmentacji DNA plemników

• Przy złej morfologii, poronieniach, nieudanych IVF – warto zbadać jakość materiału genetycznego.
• Wysoka fragmentacja = niższe szanse implantacji; leczenie antyoksydacyjne lub ICSI/IMSI może pomóc.

3. IMSI / MACS / PICSI

• Techniki zaawansowanej selekcji plemników – wybór komórek o lepszej morfologii i mniejszej fragmentacji DNA.
• Poprawiają jakość zapłodnienia i rozwój zarodków, zwłaszcza przy ciężkim czynniku męskim.

4. Leczenie stylu życia

• Odstawienie palenia, alkoholu, poprawa snu, redukcja stresu.
• Aktywność fizyczna i dieta przeciwzapalna realnie poprawiają parametry nasienia.

5. Leczenie infekcji / stanów zapalnych

• Przewlekłe infekcje prostaty lub żylaki powrózka nasiennego mogą pogarszać jakość nasienia.
• Leczenie andrologiczne (czasem chirurgiczne) bywa kluczowe.

Co dla obojga partnerów – wspólne elementy:

 Psychologiczne wsparcie i redukcja stresu

• Stres może zaburzać oś hormonalną i utrudniać implantację.
• Pomoc psychologa, techniki relaksacyjne, dobre wsparcie emocjonalne zwiększają szansę powodzenia.

Styl życia i dieta przeciwzapalna

• Unikanie ultraprzetworzonych produktów, nadmiaru cukru i tłuszczów trans.
• Wspólna dieta bogata w warzywa, ryby, zdrowe tłuszcze i antyoksydanty.

 Uregulowany rytm snu i aktywność fizyczna

• 7–8 h snu i umiarkowany ruch (3x w tygodniu) wspierają hormony i jakość gamet.

Dlaczego mimo “dodatków” in vitro się może nie udać? (i co dalej?)

To jedno z najważniejszych zagadnień – „Co jeszcze można zrobić, by było lepiej?” Bo gdy para wkłada serce, czas i pieniądze w IVF, łącznie z „dodatkami”, a mimo to test nadal pokazuje jedną kreskę… rodzi się frustracja, żal i pytanie: dlaczego?.

Oto najczęstsze przyczyny, dla których in vitro może się nie udać — nawet przy najlepszym przygotowaniu, dodatkach i dobrej klinice:

1. Biologia, której nie da się przewidzieć

• Nawet najlepszy zarodek może się nie zagnieździć — i nikt nie zna jeszcze wszystkich powodów.
• IVF to nie matematyka. To biologia, emocje i często czynnik, którego nie umiemy jeszcze zmierzyć.
• Nawet najbardziej “idealny” cykl nie daje 100% skuteczności.

2. Jakość komórek jajowych i/lub plemników

• „Dodatki” nie poprawiają realnie genetyki komórek, jeśli ta jest słaba (np. związana z wiekiem kobiety, wysoką fragmentacją DNA plemników, niskim AMH).
• Czasem zarodek wygląda dobrze morfologicznie, ale jest genetycznie nieprawidłowy (dlatego rozważa się PGT-A).

3. Endometrium – czyli „gleba” dla zarodka

• Zbyt cienkie, niewrażliwe na hormony, z mikrobiotą zaburzoną (np. Prevotella, brak Lactobacillus) albo immunologicznie „wrogie” (cytokiny Th1/Th2, alloMLR(-)).
• Bez dobrej receptywności – nawet najlepszy zarodek nie ma gdzie „zaparkować”.

4. Cichy czynnik immunologiczny lub genetyczny

• Niewykryta trombofilia, zespół antyfosfolipidowy, nieprawidłowy KIR, niezgodność HLA, zaburzony profil cytokin, fragmentacja DNA, alloMLR(0).
• Czasem warto poszerzyć diagnostykę po 2–3 nieudanych transferach, niekoniecznie od razu.

5. Przeciążenie psychiczne i fizyczne organizmu

• Wysoki poziom stresu, przewlekłe zmęczenie, napięcie — zaburzają osie hormonalne (kortyzol vs progesteron), mogą wpływać na implantację.
• To nie „wina psychiki” — ale ciało i emocje to system naczyń połączonych.

6. Po prostu pech lub „gorszy cykl”

• Tak, czasem IVF się nie udaje… mimo że wszystko wyglądało „idealnie”.
• Biologia to nie gwarancja – to statystyka. A statystyka bywa okrutna w jednostkowym doświadczeniu.

 Co dalej, jeśli się nie udało?

1. Analiza cyklu z zespołem

• Co się udało, co nie zadziałało? Jakie były stężenia hormonów, grubość endometrium, jakość zarodków?
• Czasem wnioski pojawiają się dopiero po kilku próbach.

2. Rozszerzenie diagnostyki

• Immunologia, mikrobiom endometrium, ERA, testy genetyczne (zarodków i partnerów), badania fragmentacji DNA, biopsja endometrium, histeroskopia.

3. Zmiana strategii

• Może warto zmienić protokół stymulacji? Spróbować kriotransferu? Dłuższej suplementacji? Czasem odpocząć 1–2 cykle?

4. Wsparcie emocjonalne

• Nie bój się terapii. Rozmowy. Grup wsparcia.
  To, że boli – nie znaczy, że nie masz prawa tego czuć. Masz. I nie jesteś sama.

5. Nadzieja – mimo wszystko

• Czasem ciąża pojawia się w kolejnym podejściu.
  Czasem po zmianie kliniki.
  Czasem po podjęciu decyzji o innym kierunku – i to też jest OK.

Pamiętaj!

IVF to proces, nie obietnica. Czasem wymaga wielu prób. Czasem nowych decyzji. Ale zawsze – zasługuje na czułość, wsparcie i prawdę. Bo to nie tylko leczenie – to historia miłości, która nie przestaje próbować.

dr n. med. Estera Kłosowicz – specjalista położnictwa i ginekologii, Dyrektor Medyczny w Ester Clinic. Autorka publikacji naukowych oraz wystąpień medialnych z zakresu medycyny rozrodu. Bierze udział w licznych konferencjach i szkoleniach dotyczących ultrasonografii oraz ginekologii i położnictwa, a także endokrynologii i dietetyki. Członek ESHRE (European Society for Human Reproduction and Embryology) oraz PTMRiE (Polskiego Towarzystwa Medycyny Rozrodu i Embriologii). Autorka Płodnościobooka, w którym wiedzę na temat płodności przekazuje bez zbędnego medycznego żargonu, ale z pełnym profesjonalizmem i wsparciem; omawia w nim kluczowe badania, terapie i metody wspomagania płodności.

Przeczytaj także:

Zmień styl życia! O co tak naprawdę chodzi w najpopularniejszej radzie dla niepłodnych?

Karolina Wagner

Polonistka, dziennikarka, redaktorka. Specjalizuje się w tematyce: ciąża, parenting, niepłodność, dieta propłodnościowa. Email: redakcja@brubenpolska.pl