Spośród zaburzeń odżywiania w Polsce najczęściej spotyka się jadłowstręt psychiczny (anoreksja), żarłoczność psychiczna (bulimia) oraz binge eating disorder, czyli zaburzenie z napadami objadania się. Jak rozmawiać z nastolatkiem, u którego dostrzegamy sygnały mogące świadczyć o zaburzeniach jedzenia i odżywania? Czy rozmowa z cierpiącym młodym człowiekiem może być pomocą?
Jeśli chodzi o anoreksję i bulimię psychiczną, najwyższe wskaźniki zapadalności odnotowuje się w populacji dziewcząt w przedziale wiekowym 15-19 lat. Dziewczynki w tym wieku stanowią nawet 40 proc. nowo rozpoznawanych przypadków.
– Bardzo niepokojące pozostaje to, że w ciągu ostatnich kilku lat znacząco obniża się wiek zapadalności na jadłowstręt psychiczny, w związku z czym chorują coraz młodsze dziewczynki: nawet te przed rozpoczęciem okresu dorastania – wskazuje prof. Małgorzata Janas-Kozik, kierownik Katedry i Oddziału Klinicznego Psychiatrii i Psychoterapii Wieku Rozwojowego Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach.
Rozpowszechnienie anoreksji w populacji dziewcząt w wieku 13-19 (20) lat szacuje się na ok. 1 proc. Wydawać by się mogło, że to niewiele, ale należy pamiętać, że ta wiekowa populacja wcale nie jest aż tak liczna. Wśród kobiet w wieku rozrodczym zapadalność to ok. 1-2 proc. Zapadalność na bulimię jest znacznie niższa, oscyluje wokół 1 proc., choć mogą to być dane niedoszacowane, ponieważ pacjentki z bulimią stosunkowo rzadko szukają pomocy medycznej, częściej decydują się na wsparcie psychoterapeuty.
– Znaczenie mają też różnice w mechanizmach osobowościowych. Kobiety cierpiące na bulimię są z reguły ekstrawertyczkami, łatwo wchodzą w relację i poddają się terapii. Poprawa następuje u nich stosunkowo szybko, ale problem polega na tym, że większość z nich rezygnuje wówczas z terapii, stąd częste nawroty. Rozpowszechnienie bulimii wśród młodych kobiet szacuje się na 1-2 proc. – dodaje prof. Janas-Kozik.
Epidemiologia i badania potwierdzają, że częściej na zaburzenia jedzenia i odżywiania chorują dziewczęta.
Anoreksja – gdy dziewczyna ma trudności w przeistoczeniu się w kobietę
Anoreksja może charakteryzować się zróżnicowanym przebiegiem. Odmienny może być styl funkcjonowania pacjentek, prezentowane przez nie mechanizmy obronne, percepcja rzeczywistości oraz to w jaki sposób reagują na oddziaływania terapeutyczne. Biorąc pod uwagę te różnice, anoreksję dzieli się na typ borderline, psychotyczny i neurotyczny. Warto też mieć na uwadze to, że objawy charakterystyczne dla bulimii czy anoreksji mogą występować w przebiegu innych zaburzeń psychicznych, np. psychotycznych, afektywnych dwubiegunowych i jednobiegunowych oraz zaburzeń neurorozwojowych np. tych ze spektrum autyzmu.
Każdy adolescent, czyli osoba dojrzewająca, ma przed sobą do realizacji kilka istotnych zadań rozwojowych. Objawy specyficzne dla anoreksji mogą jednak utrudnić lub uniemożliwić ich wykonanie.
– Jednym z takich zadań jest osiągnięcie niezależności osobistej i emocjonalnej w relacjach z rodzicami. Niejedzenie będzie niczym innym jak rozgrywaniem dylematu władzy pozornej i kontroli nad rodzicami. Zadaniem adolescenta jest również rozwijanie własnych postaw i poglądów wobec różnych grup. Celem jest wyuczenie się dwóch ról, jakie następnie będziemy pełnić w dalszym życiu: przywódcy i osoby podporządkowanej. Relacje pacjentów z anoreksją są zaburzone, pojawia się wycofanie, alienacja i lęk przed odrzuceniem. Wszystko to powoduje, że pacjentki z jadłowstrętem wykorzystują ich zdaniem poprawione przez nadmierne odchudzanie ciało, realizując fantazję o osiągnięciu idealnej sylwetki i idealnych relacji z innymi. Trzecim ważnym zadaniem do realizacji w okresie adolescencji to określenie psychoseksualnej tożsamości. Tymczasem anoreksja oznacza zaprzeczenie kobiecości, to stan ciągłego bycia pomiędzy dzieckiem a kobietą – wyjaśnia prof. Janas-Kozik.
Jedzenie może być narzędziem redukcji napięcia psychicznego
Bulimiczka traktuje jedzenie jako środek pozwalający na zmniejszenie napięcie psychicznego, dyskomfortu emocjonalnego i sposób na złagodzenie ewentualnego poczucia odrzucenia i samotności. Atrakcyjne smakowo jedzenie będzie też odgrywało rolę nagrody w sytuacji braku wsparcia emocjonalnego ze strony bliskich.
– Początkowo epizody objadania się będą sporadyczne, przyjmują charakter napadowy. Pacjentka zaczyna tracić kontrolę nad ilością przyjmowanych pokarmów o wysokokalorycznym składzie. Na skutek poczucia winy i wstydu dołączają się wszelkiego rodzaju czynności przeczyszczające, które mają zapobiec nadmiernemu przybieraniu na wadze, ale też redukują wspomniany negatywne emocje przed samym sobą z powodu „załamania się”. (…)
Jedzenie pokarmów wysokokalorycznych zwykle odbywa się w ukryciu, pacjentka się do tego przygotowuje. Towarzyszy temu poczucie winy i dyskomfortu oraz obniżenie samooceny i wyrzuty, które pacjentka będzie samej sobie czyniła. Pacjentka będzie też nadmiernie zwracała uwagę na zmiany w wyglądzie będące następstwem zwiększonej podaży kalorii – wskazuje prof. Janas-Kozik.
Jak dodaje, w miarę jak zaburzenie postępuje, pacjentki zwracają coraz mniejszą uwagę na rodzaj i jakość spożywanego napadowo pożywienia. Ponadto ich organizm, przede wszystkim pojemność żołądka, przystosowuje się do nadmiernego spożywania jedzenia, przez co osoby z bulimią jednorazowo podczas napadu są w stanie przyjąć od kilkunastu do kilkudziesięciu tysięcy kalorii. Zwykle to właśnie mocno wygórowane koszty środków spożywczych prowadzą do ujawnienia zaburzenia, są też jednym z powodów poszukiwania pomocy.
– Częstymi objawami towarzyszącymi bulimii są te afektywne: depresyjne, chwiejność nastroju, ale też zaburzona kontrola zachowań impulsywnych i zmniejszona odporność na frustrację i ból. Osoby z bulimią często poddają się innym nałogom, często zmieniają pracę, mają chaotyczne związki z otoczeniem oraz burzliwe relacje uczuciowe – dodaje prof. Janas-Kozik.
W kontekście bulimii warto wspomnieć o innym stosunkowo częstym zaburzeniu: napadowym objadaniu się. Charakteryzują je epizody zjadania znamiennie większych ilości jedzenia w krótkim czasie niż na co dzień, którym towarzyszy uczucie utraty kontroli nad ilością i jakością spożywanych produktów.
– Pacjent je wówczas łapczywie, niedbale i niechlujnie, często pomimo że nie odczuwają w chwili epizodu głodu. Po jego ustaniu odczuwają natomiast niezadowolenie. Należy jednak podkreślić, że po ustaniu objadania się nie występują epizody przeczyszczania organizmu ani kompulsywne ćwiczenia fizyczne jak ma to miejsce w przebiegu bulimii – mówi prof. Janas-Kozik.
Pomocy jakich specjalistów szukać, gdy podejrzewamy, że nasze dziecko może mieć takie problemy?
W leczeniu zaburzeń odżywiania powinien brać udział psychiatra, pediatra, endokrynolog i gastrolog, by prawidłowo monitorować stan zdrowia dziecka. Warto poszukać też wsparcia psychologa i psychoterapeuty, posiadającego doświadczenie w tym obszarze. Mimo że zaburzenia odżywiania różnią się pomiędzy sobą objawami, to jednak wydaje się, że u źródeł wszystkich leżą podobne problemy natury emocjonalnej np. poczucie osamotnienia, chęć ustawicznej kontroli nad wszystkimi obszarami życia, trudności w rozpoznawaniu emocji czy brak poczucia bezpieczeństwa.
– Zaburzenia odżywiania często rozwijają się podstępnie, pod płaszczykiem dbania o swoje zdrowie. Czy zatem rozmawiać z nastolatkiem zagrożonym zaburzeniami odżywiania? Oczywiście, że tak, choć nie istnieje jedna recepta jak to robić. Rodzic ma obowiązek przedstawić dziecku swój punkt widzenia, ale powinien też dać nastolatkowi czas na oswojenie się z tematem i jego własną refleksję oraz przedstawić młodemu człowiekowi kilka alternatyw. Nastolatek musi uczyć się odpowiedzialności za swoje życie. W przypadku zagrożenia życia rodzin powinien działać w sposób zdecydowany i przede wszystkim konsekwentny, nie może wchodzić w rolę koleżanki lub kolegi: obowiązki rodzica są zupełnie inne – podsumowuje prof. Janas-Kozik.
Źródło: Na podstawie wykładu wygłoszonego podczas konferencji „Zagrożenie otyłością w różnych okresach życia”.
PRZECZYTAJ TAKŻE: Wysoko Wrażliwe Dziecko – więcej doświadcza, mocniej przeżywa. Jak z nim postępować?
Wysoko Wrażliwe Dziecko – więcej doświadcza, mocniej przeżywa. Jak z nim postępować?
Dodaj komentarz