Niepłodność to problem dotykający w równym stopniu kobiety, jak i mężczyzn – 1,5 miliona par tylko w Polsce, a 17,5% całej światowej populacji. Podczas gdy młodzi mężczyźni przed 30-stką, nie biorą zazwyczaj pod uwagę, że mogę mieć trudności z zostaniem ojcem, to właśnie w słabej jakości nasienia nierzadko kryją się powody przedłużających się starań. Tak jak w przypadku 30-letniego Mateusza, którego historię przybliżymy niżej.
30-letni Mateusz jest programistą w korporacji i prowadzi szczęśliwe, raczej typowe dla tego pokolenia życie. Od 2 lat są małżeństwem z Anią, podróżują po świecie, dość dobrze zarabiają, spotykają się z przyjaciółmi. Jednak grono chętnych na wieczorne wyjścia i wspólne wyjazdy nieco się zmniejszyło, gdyż w ich najbliższym otoczeniu zaczynają pojawiać się dzieci.
O powiększeniu rodziny zaczynają też myśleć Ania z Mateuszem. Tymczasem nad ich wygodnym, przyjemnym życiem zaczynają pojawiać się pierwsze ciemne chmury.
Niepłodność męska – gdy wizja ojcostwa oddala się w czasie
Po tym jak od 7 miesięcy starają się o dziecko, a Ania wciąż miesiąc w miesiąc dostaje okres, przyjaciółka zwierzyła jej się, że też nie od razu im się udało i kilka razy konsultowali się z ginekologiem specjalizującym się w niepłodności. Ania zdecydowała się zapisać na wizytę, bo zaczęła być coraz bardziej zaniepokojona.
Lekarz zlecił jej szereg badań, m.in. AMH, FSH, LH, badania w kierunku ewentualnych chorób tarczycy i jeszcze kilka innych, ale przede wszystkim zaprosił na wizytę wraz z mężem.
Ginekolog nie bez powodu równolegle chciałby rozpocząć diagnostykę mężczyzny. Za przyczynami problemów z zajściem w ciążę w 50% stoi czynnik męski. Najczęściej u panów pojawiają się problemy z produkcją plemników, obniżonymi parametrami nasienia, nieprawidłowościami w obrębie narządów płciowych, zaburzeniami hormonalnymi, chorobami ogólnoustrojowymi oraz niehigienicznym trybem życia (nieprawidłowa dieta, brak ruchu, deficyty snu, nadużywanie alkoholu i papierosów).
Jak podkreślają lekarze, jakość nasienia produkowanego przez mężczyznę obniżyła się od lat 40. XX wieku o połowę. I niestety stan ten wciąż się pogarsza. A istotnymi winowajcami są warunki środowiskowe.
A szybka diagnostyka i znalezienie przyczyny przedłużających się starań pozwalają zaoszczędzić cenne miesiące, po upłynięciu których leczenie niepłodności może być utrudnione.
Badanie nasienia to proste, bezbolesne i bezpieczne badanie, które polega na pobraniu próbki nasienia do sterylnego pojemnika, które następnie w laboratorium badane jest pod kątem:
– oceny makroskopowej – tj. objętość, kolor, lepkość, upłynnienie oraz pH (podstawowe badanie nasienia),
– oceny mikroskopowej – tj. koncentracja, żywotność, ruchliwość, morfologia plemników oraz obecność w nasieniu komórek okrągłych, czyli wszystkich, nie będących plemnikami.
Problemy z poczęciem. Co dalej?
Gdy starania o ciążę niepokojąco się przedłużają, para powinna zgłosić się do lekarza specjalizującego się w leczeniu niepłodności. Najlepszy czas na wizytę podyktowany jest wiekiem partnerów – rekomenduje się, aby pary do 35. roku życia zgłosiły się po pomoc do specjalisty po 12 miesiącach bezowocnych prób, a partnerzy powyżej 35. roku życia – już po 6 miesiącach.
Ania i Mateusz nie czekali roku. Zapisali się na wizytę po ok. 7 miesiącach starań, gdy dotarło do nich, że jednak powiększenie rodziny może nie być tak proste, jak się wydaje.
W przypadku sytuacji zdrowotnej Ani i Mateusza ginekolog zlecił podstawowe badanie nasienia, które w połączeniu z diagnostyką przeprowadzoną u Ani, miało dać szerszy obraz.
O ile diagnostyka niepłodności kobiecej jest bardziej skomplikowana i obejmująca szersze spektrum badań, o tyle w przypadku mężczyzn lekarz zawsze rozpoczyna od podstawowych badań nasienia, które można od razu poszerzyć o pakiet bardziej rozbudowany.
Wizyta u androloga
Pierwszy krok diagnostyki to wizyta u lekarza specjalizującego się w leczeniu niepłodności. Kobiety udają się do ginekologa, ale warto, by mężczyzna równolegle odwiedził androloga.
Niepłodność męska nie daje zazwyczaj żadnych objawów. Oceny można dokonać wyłącznie na podstawie badań nasienia.
Na wizytę u androloga może udać się para lub sam mężczyzna. Jeśli były wcześniej wykonywane badania nasienia, należy je zabrać na spotkanie z lekarzem. Androlog przeprowadzi wywiad medyczny, zapozna się z dostępnymi wynikami badań oraz przeprowadzi badanie fizykalne, podczas którego oceni, czy jądra pacjenta są prawidłowej wielkości i w prawidłowym położeniu, czy ma wyczuwalne nasieniowody oraz czy nie ma zaburzeń naczyniowych jak żylaki powrózka nasiennego.
Następnie androlog może skierować na dodatkowe badania uzupełniające.
Badanie płodności męskiej
Podstawowe badanie nasienia, tj. spermiogram/seminogram, pozwala na ocenę: ogólnej liczby plemników, koncentrację plemników w 1 ml nasienia, żywotność i ruchliwość plemników oraz wygląd, objętość, płynność, lepkość i pH nasienia.
Oto jak przygotować się do badania nasienia:
- zachowaj wstrzemięźliwość seksualną przez 3-5 dni (krótki okres może zaniżyć liczbę plemników, długi – wykazać nierzeczywistą żywotność i ruchliwość plemników),
- unikaj używek – alkoholu, papierosów,
- zrezygnuj z nadmiernej aktywności fizycznej,
- jeśli brałeś antybiotyki, to odczekaj minimum 10 dni zanim przystąpisz do badania.
Pozostałe najczęściej rekomendowane przez lekarzy ginekologów i andrologów badania w kierunku męskiej płodności to:
- Fragmentacja DNA plemników, tj. test SCD – badanie oceniające uszkodzenia materiału genetycznego; umożliwia ocenienie płodności mężczyzny, w tym procent plemników, które mogą mieć uszkodzenia w materiale genetycznym.
- Test HBA – weryfikuje zdolność wiązania plemników z hialuronianem, która jest charakterystyczna dla dojrzałych plemników;
- Badanie nasienia metodą MSOME – analiza morfologii żywych plemników; pod 6000-krotnym zbliżeniem pod mikroskopem można wykryć nieprawidłowości, niedostrzegalne w standardowym badaniu nasienia, m.in. w organellach plemników (przede wszystkim w jądrach);
- Badanie potencjału oksydacyjno-redukcyjnego nasienia – badanie pozwalające zwiększyć szczegółowość diagnostyki męskiej niepłodności, poprzez wykrycie nierównowagi między reaktywnymi formami tlenu (ROS) i innymi utleniaczami, a zdolnością systemu biologicznego do ich neutralizacji. Stres oksydacyjny będący w dużym stopniu wynikiem prowadzonego trybu życia, może być przyczyną uszkodzenia DNA plemników.
Nawet 40% przypadków niepłodności mężczyzn ma charakter idiopatyczny (o niewyjaśnionym pochodzeniu), która potencjalnie wiązana jest z występowaniem stresu oksydacyjnego w nasieniu.
Po przeprowadzeniu podstawowych i rozszerzonych badań nasienia u Mateusza wykryto nieprawidłowości w zakresie parametrów nasienia. Jednocześnie pierwsze badania, jakie wykonała Ania były prawidłowe, więc lekarz orzekł, że należy skoncentrować się na poprawie jakości nasienia u partnera.
Już na pierwszej wizycie przeprowadził szczegółowy wywiad dotyczący trybu życia Ani i Mateusza. Z ich wypowiedzi wynikało to, co potem potwierdziły badania. Wiele w codziennych nawykach tej pary wymaga poprawy, by zwiększyć szansę na zajście w ciążę.
Co usłyszał lekarz?
Mateusz całe dnie pracuje przy komputerze, tylko w trybie zdalnym, więc jego codzienny ruch jest ograniczony do minimum. Długie godziny przy pracy sprzyjają podjadaniu – zazwyczaj przekąski są wysoko kaloryczne, tłuste i ubogie w niezbędne składniki odżywcze, więc nic dziwnego, że Mateusz dorobił się nadwagi. Wiele do życzenia pozostawia też higiena snu – często zarywa noce, kładzie się nawet 2-3 w nocy.
Spożywany alkohol, co prawda zazwyczaj w weekendy, ale za to regularnie, nie sprzyja płodności, podobnie jak popalane papierosy.
Sposoby na wsparcie męskiej płodności
W przypadku niekorzystnych wyników badania nasienia, na szczęście wiele można naprawić zmianą trybu życia. Oczywiście wymaga to zupełnie nowego podejścia do diety, ruchu i czasu wolnego, ale jest to dobra wiadomość dla starających się osób – poprawa płodności leży w ich rękach.
Co może zrobić taki mężczyzna jak Mateusz, u którego tryb życia, wpływający potencjalnie na obniżenie parametrów nasienia, pozostawia wiele do życzenia?
Aktywność fizyczna
W zaktualizowanej przez Instytut Żywności i Żywienia w 2016 roku Piramidzie Zdrowego Żywienia u samej podstawy znajduje się aktywność fizyczna – oceniana przez ekspertów jako kluczowa do zachowania zdrowia. Rekomenduje się 30-45 min aktywności ruchowej dziennie (trening, ale też spacer, rower), która w połączeniu ze zbilansowaną dietą ma zapobiec nadwadze, otyłości oraz szeregowi chorób, jakie się z nimi wiążą.
Badania udowadniają wpływ aktywności fizycznej na wydzielanie u mężczyzn testosteronu, FSH, LH, które zwiększają wytwarzanie plemników, a także obniżenie stężenia cholesterolu i poziomu glukozy we krwi oraz regulacji ciśnienia tętniczego, co przekłada się na lepszą sprawność seksualną i jakość nasienia.[1]
Sen
Higiena snu zakłada, by sen nocny trwał nieprzerwanie przez 7, a najlepiej 8-9 godzin, a rozpoczął się od godziny 22. By odpoczynek był efektywny, min. 1-2 godziny przed pójściem spać powinno się zakończyć korzystnie z ekranów niebieskich, czyli nie ma mowy o scrollowaniu telefonu w łóżku, późnej, nocnej pracy przy komputerze czy oglądaniu telewizji do samego pójścia spać.
Badania przeprowadzone w Danii [2] i opublikowane w „Basic and Clinical Andology” podkreślają znaczenie snu we wsparciu męskiej płodności – mężczyźni, którzy śpią mniej i kładą się później spać niż rekomendują specjaliści mają większe problemy z obniżoną jakością nasienia Niedobory snu wpływają też na poziom testosteronu, który odgrywa ważną rolę w procesie spermatogenezy.
Stres
Długotrwałe funkcjonowanie w warunkach silnego stresu i zmęczenia przyczyniają się różnorodnych problemów sfery seksualnej: od obniżonego libido, braku erekcji, po obniżenie jakości nasienia i liczby plemników. Wpływ stresu i funkcjonowania układu hormonalnego są ze sobą ściśle powiązane.
W wyniku stresu kortyzol i kortykotropina doprowadzają do obniżenia produkcji testosteronu, a tym samym do zaburzenia spermatogenezy, co ma wpływ na zmniejszenie ilości plemników oraz pogorszeniem się ich ruchliwości.
Nie bez znaczenia dla płodności pozostaje też rosnące zanieczyszczenie środowiska, które generuje reaktywne formy tlenu i wywołuje stres oksydacyjny. Czynniki te wpływają na ruchliwość i żywotność plemników oraz indukują zmiany w strukturze DNA podczas ich dojrzewania.[3,4]
Dieta
„Zdolność poczęcia dziecka w przypadku mężczyzn jest uzależniona przede wszystkim od jakości i ilości nasienia, a także poziomu testosteronu. Nieprawidłowe ich parametry należą do najczęstszych przyczyn zaburzeń męskiej płodności, a odpowiednio zrównoważona dieta może przyczyniać się do znacznej poprawy tych wskaźników” (Szostak-Węgierek 2011, Hosseini i Eslamian 2014).[5]
Jakość męskiego nasienia ściśle powiązana jest z dietą. To, co je mężczyzna, ma wpływ na jakość nasienia i zdolności reprodukcyjne. Jakie składniki diety pozytywnie wpływają na płodność?
- Kwasy omega-3 – zwiększają ilość prawidłowo wykształconych plemników, działają przeciwzapalnie, zwiększają ruchliwość plemników, zapewniają odpowiednią produkcję androgenów w jądrach, dzięki odpowiedniej kontroli hormonów wydzielanych przez przysadkę i podwzgórze, wpływają na krążenie krwi w jądrach.
Źródło: ryby (makrela, łosoś, śledź, sardynki, pstrąg), olej lniany, olej rzepakowy. - Cynk – wspiera utrzymanie prawidłowych parametrów płodności i funkcji rozrodczych, a także poziomu testosteronu oraz poprawnej syntezy DNA, posiada właściwości przeciwutleniające, wspiera funkcjonowanie układu odpornościowego.
Źródło: orzechy i nasiona (słonecznik, sezam, nerkowiec, pestki dyni, siemię lniane), mięso, jaja, sery, produkty pełnoziarniste. - Selen – ma pozytywny wpływ na funkcjonowanie układu odpornościowego, a także przebieg spermatogenezy, pomaga we właściwym funkcjonowaniu tarczycy.
Źródło: orzechy brazylijskie, łosoś, tuńczyk, jaja, pszenica. - L-arginina – poprawia ukrwienia narządu rodnego, bierze udział w produkcji tlenku azotu w organizmie, co wspiera przepływ krwi do genitaliów (ale również jajników u kobiet), zwiększa libido i aktywność seksualną.
Źródło: wołowina, cielęcina, mięso indycze, kasza gryczana, kasza jaglana, jaja, mleko. - Kwas foliowy – foliany biorą udział w procesie podziału komórek; wspierają funkcjonowanie układu odpornościowego, pomagają utrzymać właściwy poziom homocysteiny.
Źródło: warzywa liściaste (sałatka, szpinak, kapusta), orzechy, ziarna zbóż, owoce cytrusowe, pełnoziarniste pieczywo. - Cholina – wpływa pozytywnie na dojrzewanie i ruchliwość plemników, wspiera ochronę ich DNA
Źródło: jaja, mięso wołowe, orzechy włoskie, warzywa strączkowe, kiełki pszenicy, otręby. - Witamina B6 – minimalizuje uczucie zmęczenia, reguluje aktywność hormonalną, ma pozytywny wpływ na metabolizm białka i aminokwasów, w tym cysteiny, ułatwia wchłanianie magnezu.
Źródło: mięso drobiowe, ryby (głównie łosoś, tuńczyk), źółtka jaj, orzechy, ziemniaki, pełnoziarniste produkty zbożowe. - Witamina C – wspomaga układ odpornościowy, chroni komórki przed stresem oksydacyjnym, zmniejsza uczucie znużenia i zmęczenia.
Źródło: owoce jagodowe, natka pietruszki, kapusta, czerwona papryka, brokuł, cytrusy, pomidory, ziemniaki. - N-acetylocysteina – wpływa na liczbę,ruchliwość i morfologię plemników oraz chroni plemniki przed stresem antyoksydacyjnym, wpływając na integralność ich DNA.
Źródło: brak źródeł pokarmowych, wyłącznie w postaci suplementu diety. - Inulina – to naturalny błonnik o właściwościach prebiotycznych, wspierający rozwój korzystnych bakterii w jelitach, który może mieć wpływ na poziom cholesterolu i glukozy.
Źródło: cykoria, korzeń mniszka lekarskiego, karczochy, szparagi lub w postaci suplementu diety.
Suplementacja
Zbilansowana dieta oparta na jak najmniej przetworzonej żywności, obfitująca w warzywa i owoce, zdrowe tłuszcze i białka z dobrych źródeł stanowi podstawowy element w staraniach o ciążę (zarówno w przypadku kobiet, jak i mężczyzn). Nie wszystkie składniki odżywcze, w tym witaminy i minerały łatwo jest dostarczyć organizmowi z pożywienia. Dla przykładu z witaminą C nie powinno być większego problemu, ale już spożycie dobrej jakości kwasów omega-3 jest bardziej problematyczne (z uwagi na dostępność produktów dobrych jakościowo oraz preferencje smakowe Polaków).
W przypadku niektórych rekomendowanych składników, jak np. N-acetylocysteina, nie ma źródeł pokarmowych – jedyny sposób dostarczenia NAC do organizmu to suplementacja.
Znaczący wpływ na męską płodność ma odpowiednia dieta, w której dominować będą produkty bogate w składniki sprzyjające spermatogenezie.
Jeśli skomponowanie propłodnościowej diety mężczyzny, uwzględniającej wszystkie wartościowe składniki, stanowi wyzwanie, wówczas dobrym rozwiązaniem może być wsparcie suplementacją.
Odżywcza dieta, min. 1,5 l wody, rezygnacja z nikotyny i maksymalne ograniczenie (a najlepiej zupełne wykluczenie) alkoholu to solidna podstawa, do której warto dołączyć suplementy dla płodności, mające potwierdzony badaniami korzystny wpływ na jakość nasienia.
Suplement dla męskiej płodności, Nucleox Pro, to przykład produktu, zawierającego korzystne dla wsparcia płodności męskiej składniki: m.in. cynk i selen, jak też L-kartyninę, cholinę, witaminę B6, witaminę C, inulinę z cykorii, i N-acetylocysteinę (NAC), które na różnych poziomach wspierają organizm mężczyzny. Zawiera ponadto aktywne foliany, które zgodnie ze stanowiskiem PTGiP (2024) powinni suplementować mężczyźni starający się o dziecko.[6]
Połączenie tych składników wpływa m.in. na:
- utrzymanie parametrów płodności i funkcji rozrodczych (cynk),
- przebieg spermatogenezy (selen),
- gospodarkę hormonalną (witamina B6), w tym prawidłowy poziom testosteronu (cynk),
- proces podziału komórek (folian) i prawidłową syntezę DNA (cynk),
- objętość nasienia[7] oraz liczbę i ruchliwość plemników (L-karnityna)[8]
- ochronę i integralność struktury DNA plemników (N-acetylocysteina).[9]
SUPLEMENT DIETY
Nucloex Pro to unikalne połączenie składników korzystnie wpływających m.in. na prawidłowe parametry płodności i funkcje rozrodcze.
UWAGA! Trzymiesięczna suplementacja Nucleox Pro teraz w niższej cenie. 3 opakowania produktu (90 kapsułek + 90 saszetek) w promocji – sprawdź szczegóły.
Siła konsekwencji – jak dobre zmiany przyniosły upragnione efekty
W przypadku Mateusza zmiana stylu życia szybko przyniosła dobre efekty. Podszedł do tych zmian bardzo zadaniowo, choć z pewnością nie było to dla niego łatwe. Ale cel był najważniejszy, a lepszej motywacji próżno szukać.
Mateusz skorzystał z pomocy dietetyczki, która ułożyła mu dietę propłodnościową, włączył suplementację pod okiem lekarza, która miała wpłynąć na parametry nasienia, weekendowe wyjścia do restauracji i na imprezy zamienili wraz z Anią na wycieczki rowerowe i długie spacery po lesie. Papierosy i alkohol poszły zdecydowanie w odstawkę – jak zmiany to na całego, tak zgodnie orzekło małżeństwo. Ich determinacja przyniosła fantastyczne rezultaty. Po 6 miesiącach nowego stylu życia, Ania i Mateusz pokazywali już rodzinie zdjęcie z I USG ciążowego i nie mogli uwierzyć, że za kilka miesięcy ta mała kropeczka ze zdjęcia będzie już z nimi.
[1] https://parens.pl/profilaktyka/jak-poprawic-jakosc-nasienia/
[2] Hvidt JEM, Knudsen UB, Zachariae R, Ingerslev HJ, Philipsen MT,Frederiksen Y. Associations of bedtime, sleep duration, and sleep quality with semen quality in males seeking fertility treatment: a preliminary study. Basic Clin Androl. 2020:30:5.
[3] Ghafarizadeh A, Malmir M, Naderi Noreini S, Faraji T. Antioxidant effects of N-acetylcysteine on the male reproductive system: A systematic review. Andrologia. 2021;53(1):1–13.
[4] Vozdova M, Kubickova S, Kopecka V, Sipek J, Rubes J. Association between sperm mitochondrial DNA copy number and deletion rate and industrial air pollution dynamics. Sci Rep. 2022;12(1):1–6. Available from: https://doi.org/10.1038/s41598-022-12328-9
[5] Bojanowska M, Kostecka M. Dieta i styl życia jako czynniki wpływające na płodność. Kosmos 2018;67(2):425-439.
[6] Seremak-Mrozikiewicz A, Bomba-Opoń D, Drews K, Kaczmarek P, Wielgoś M, Sieroszewski P. Stanowisko Ekspertów Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników w zakresie suplementacji folianów oraz warunków stosowania dodatkowej suplementacji choliny i witamin B6 i B12 w okresie przedkoncepcyjnym , ciąży i połogu 2024:1-18.
[7] Ahmed SDH, Ahsan S, Iqbal T, Ahmed Burney SI. Relationship of seminal free L-Carnitine with functional spermatozoal characteristics: Results from an observational study conducted in a tertiary care hospital of Karachi, Pakistan. J Pak Med Assoc. 2017;67(2):280-284.
[8] Witkowska-Zimny M. et al. Verification of the effectiveness of the dietary supplementation in infertility treatment. Pol. Merkur. Lek. 2013, 35(210): 347-351.
[9] Barekat F. et al. A Preliminary Study: N-acetyl-L-cysteine Improves Semen Quality following Varicocelectomy. Int J Fertil Steril 2016; 10(1): 120-126.
Płatna współpraca
Dodaj komentarz