Odra – choroba zakaźna wieku dziecięcego, którą wywołuje wirus odry (paramyxowirus). Do zakażenia dochodzi drogą kropelkową, poprzez bezpośredni kontakt z osobą zakażoną. Pierwsze objawy odry to osłabienie, gorączka, uciążliwy i suchy kaszel oraz charakterystyczna wysypka.
Odra – co to za choroba?
Odra należy do chorób dróg oddechowych. Jest bardzo zaraźliwa – jeden chory zaraża 15-20 innych osób. Zakaźność choroby sięga 95%. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) podaje, że odra jest jedną z najczęstszych przyczyn zgonów u dzieci.
Przebieg odry jest najcięższy u małych dzieci, dla których stanowi ona większe zagrożenie niż dla nastolatków. Większe ryzyko zakażenia odnotowuje się u:
- Dzieci niezaszczepionych na odrę albo tylko po 1 otrzymanej dawce szczepienia,
- Osób z osłabioną odpornością,
- Dzieci chorujących na nowotwory,
- Kobiet ciężarnych,
- Osób, które reagują alergicznie na antybiotyki.
Odra jest aż 6 razy bardziej zaraźliwa niż grypa. Chory na odrę zaraża średnio 15-20 osób, a chory na grypę jedynie 1-2 osoby. Do zarażenia dochodzi w wyniku kichnięcia lub kaszlu osoby będącej nosicielem wirusa i kontakt (pośredni lub bliski) z wydzielinami z nosa bądź ust.
Pomimo faktu, że odra nazywana jest chorobą wieku dziecięcego, nieprawdą jest, że dzieci łagodniej ją przechodzą. Wręcz przeciwnie – dzieci do 5. roku życia przechodzą odrę dużo gorzej i są bardziej narażone na powikłania. Podobnie jak dorośli powyżej 20 r.ż.
Przed wprowadzeniem powszechnych, obowiązkowych szczepień przeciwko odrze, zachorowalność była bardzo duża, przechodziły ją niemal wszystkie dzieci. Rocznie notowano ok. 130 mln zachorowań. Była to wtedy jedna z powszechnych chorób wysypkowych wieku dziecięcego, która jednak miała ciężki przebieg i wiązała się z ryzykiem bardzo poważnych powikłań. Epidemie odry były wtedy częstym zjawiskiem i wybuchały co kilka lat.
Odra – jak można się zarazić?
Zarażenie odrą odbywa się drogą kropelkową, a więc musi dojść do bezpośredniego kontaktu danej osoby z nosicielem wirusa. Odrą można się zarazić wyłącznie od drugiego człowieka.
Istnieje także mniejsze ryzyko zakażenia odrą pośrednio, tj. poprzez kontakt z przedmiotami, które miały styczność z wydzieliną gardłowo-nosową zarażonego. Przyjmuje się, że na zachorowanie na odrę narażony jest każdy, kto nie przeszedł dwudawkowego szczepienia lub nie chorował wcześniej na odrę.
Okres wylęgania odry wynosi od 6 do 19 dni, najczęściej choroba uaktywnia się po 13 dniach od kontaktu z nosicielem wirusa.
Odra – objawy
Najczęstsze objawy odry to:
- Zmęczenie i osłabienie,
- Pogorszone samopoczucie,
- Suchy, uciążliwy kaszel,
- Ostry ból gardła,
- Wysoka gorączka,
- Duża senność (dzieci często „przesypiają” chorobę),
- Katar,
- Zapalenie spojówek,
- Wysypka.
Objawy odry należy podzielić na 4 grupy, gdyż choroba rozwija się w czterech stadiach:
1. Okres wylęgania: trwa od 9 do 14 dni i w tym okresie rzadko występują wyraźne objawy, zazwyczaj jedyne symptomy to osłabienie i złe samopoczucie dziecka.
2. Okres nieżytowy: na tym etapie choroby pojawiają się już wyraźne objawy chorobowe – na początku niewielka gorączka połączona z nieżytem z nosa, co często przez rodziców odbierane jest jako zwykłe przeziębienie. Co odróżnia odrę od przeziębienia, to stan oczu. W okresie nieżytowym odry dochodzi do nieznacznego obrzęku powiek, światłowstrętu a nawet zapalenia spojówek. W tym przypadku powinna się już zapalić lampka ostrzegawcza u rodziców dziecka. Pod koniec tej fazy pojawiają się tzw. plamki Fiłatowa -Koplika. To charakterystyczne białe plamki z czerwoną obwódką. Występują na błonie śluzowej policzków w okolicach zębów trzonowych i przedtrzonowych. Zazwyczaj plamki Koplika uwidaczniają się na kilka dni przez pojawieniem się wysypki.
3. Okres wysypkowy – na tym etapie gorączka znacznie wzrasta, nawet do 40 stopni C i pojawia się wysypka, która początkowo zajmuje twarz dziecka i okolice za uszami, a następnie schodzi niżej – na szyję, klatkę piersiową, plecy, cały tułów i kończyny.
Jak wygląda wysypka przy odrze? Początkowo są ta małe, daleko od siebie położone, różowe plamki. Z czasem wysypka staje się ciemniejsza a plamki zamieniają się w grudki. W kolejnym etapie choroby grudki powiększają się tak, że niemal zlewają się ze sobą. Na ciele dziecka występuje więcej czerwonych grudek niż białych miejsc niedotkniętych wysypką.
Wiele osób zastanawia się, czy odra swędzi, gdyż każda wysypka wydaje się być powiązana z uporczywym swędzeniem – tak jest m.in. przy osobie wietrznej. Jednak wysypka charakterystyczna dla odry nie swędzi.
4. Okres zdrowienia – pod koniec choroby wysypka staje się coraz bledsza, a gorączka się zmniejsza Podobnie ustępuje kaszel.
Odra – leczenie
Jak wyleczyć odrę? Nie ma nią nią dedykowanych leków i rozwiązań. Leczenie odry ma charakter objawowy i polega na łagodzeniu symptomów choroby. Ważne, aby dziecko chore na odrę było regularnie nawadniane i dużo odpoczywało. Dieta powinna być lekkostrawna i składać się z pokarmów, które łatwo przełknąć. Jeśli choremu dokucza duży światłowstręt, pokój powinien być zaciemniony. Leczenie odry polega na zbijaniu gorączki za pomocą leków przeciwgorączkowych oraz ewentualnym stosowaniu leków przeciwkaszlowych.
O leczeniu odry decyduje lekarz – może zalecić wyłącznie leczenie domowe lub wskazać konieczność hospitalizacji. Jedyny pewny sposób, aby uchronić się przed odrą, to szczepienie ochronne.
Odra – powikłania
Powikłania po odrze najczęściej występują u małych dzieci do 5. roku życia oraz u osób powyżej 20. roku życia. Najgroźniejsze są u dzieci, które nie zostały zaszczepione lub nie otrzymały pełnej dawki szczepień.
Najgroźniejsze powikłania po odrze to zapalenie mózgu oraz zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych (powikłania neurologiczne). Do groźnego i odsuniętego w czasie powikłania po tej chorobie należy podostre stwardniające zapalenie mózgu. Jest to choroba nieuleczalna, która daje o sobie znać zwykle kilka, a nawet kilkanaście lat po przebytej odrze. Po zdiagnozowaniu tego powikłania chory żyje maksymalnie 2 lata. W latach 2007-2011 w Europie odnotowano 38 przypadków podostrego stwardniającego zapalenia mózgu.
Inne powikłania po odrze to:
- Zapalenie ucha środkowego,
- Zapalenie płuc,
- Drgawki,
- Biegunka i odwodnienie organizmu,
- Powikłania żołądkowo-jelitowe,
- Zapalenie rdzenia kręgowego,
- Zapalenie wielonerwowe,
- Zapalenie rogówki.
Odra a szczepienia
Szczepienie na odrę to jedyny skuteczny sposób, aby uniknąć choroby. W Polsce obowiązkowe szczepienia na odrę wprowadzono w 1975 roku. Wcześniej odra była często występującą chorobą wieku dziecięcego, a co kilka lat wybuchały epidemie choroby. Po wprowadzeniu 2-dawkowego szczepienia na odrę, odsetek zachorowań istotnie się zmniejszył.
Program Szczepień Ochronnych zakłada podanie 2 dawek szczepionki przeciwko odrze. Jest to szczepionka skojarzona przeciwko odrze, śwince i różyczce. Szczepionki te są refundowane z budżetu Ministerstwa Zdrowia.
Pierwszą dawkę dziecko otrzymuje w 13-15 miesiącu życia.
Drugą dawkę dziecko dostaje w 6. roku życia.
Po podaniu 2 dawek szczepionki jej skuteczność wynosi 98-99% i utrzymuje się do końca życia. Szczepionka typu MMR (skojarzona przeciwko odrze, śwince i różyczce) jest szczepionką bezpieczną.
Jeżeli dziecko lub dorosły nieposiadający pełnej ochrony przed odrą, miał styczność z osobą będącą nosicielem wirusa odry, powinien niezwłocznie poddać się szczepieniu MMR a następnie przez 3 tygodnie przebywać w izolacji. Najlepiej, aby szczepienie przeciwko odrze, śwince i różyczce nastąpiło w ciągu 72 godzin po kontakcie z chorym na odrę. Nawet, gdy minie więcej czasu, warto zaszczepić się MMR. Odstęp między szczepieniami MMR powinien wynosić 4 tygodnie.
Przeczytaj także: Zastrzyk i dziecko – jak uniknąć katastrofy? Zobacz, jak przygotować malucha do szczepienia
Odejście od powszechnych szczepień dzieci i prężnie działające ruchy antyszczepionkowe zaowocowały wzrostem zachorowań na odrę. W 2017 roku odsetek zarażonych odrą w Europie był 4-krotnie wyższy względem roku poprzedniego. Rocznie w Polsce odnotowuje się od 30 do nawet 130 zachorowań na odrę. Jak podaje Światowa Organizacja Zdrowia, w 2017 roku na całym świecie odnotowano 110 tys. zgonów z powodu odry. Według wyliczeń WHO między 2000 a 2017 rokiem szczepienia przeciwko odrze uratowały życie 21 mln ludzi na całym świecie.
Źródło: Państwowa Inspekcja Sanitarna, https://ecdc.europa.eu/en/publications-data/communicable-disease-threats-report-7-13-october-week-41, Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Warszawie, Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego (Szczepienia.info).
