Słabe wyniki badań nie zawsze oznaczają chorobę. Co może fałszować wyniki badań laboratoryjnych oraz jak prawidłowo przygotować się do badań z krwi, tłumaczy dr n. med. Iwona Kozak-Michałowska, Dyrektor ds. Nauki i Rozwoju Synevo.
Co wpływa na wiarygodność badań laboratoryjnych?
Na badania laboratoryjne wpływa wiele czynników – zarówno przedanalitycznych, jak i analitycznych. Największym problemem we współczesnej diagnostyce laboratoryjnej jest tzw. błąd przedanalityczny, na który w dużej mierze składa się przygotowanie pacjenta.
Dla wystandaryzowania oznaczeń, choćby w najbardziej podstawowym zakresie, są przygotowane zalecenia dotyczące także – a może w szczególności – oznaczeń hormonalnych. Pamiętając o tym, że hormony wykazują zmienność dobową, a także ich poziom zmienia się w czasie cyklu miesięcznego, bardzo ważne jest, żeby w przypadku monitorowania leczenia wykonywać badania hormonalne we krwi pobieranej o tej samej godzinie i w tym samym laboratorium. W laboratoriach są stosowane różne metodyki badań, mogące dawać istotnie różne wyniki, a to może wprowadzać w błąd zarówno lekarza jak i pacjenta.
Kiedy robić badanie krwi
Zaleca się pobranie krwi:
- w godzinach porannych 7:00 – 9:00 (chyba że lekarz zaleci inaczej)
- należy być na czczo, tj. w zależności od rodzaju oznaczanego składnika od 8-16 godzin
- przed wzięciem porannej dawki leków (chyba że lekarz zaleci inaczej, ale wówczas należy podać w punkcie pobrań nazwę i dawkę leku oraz godzinę jego przyjęcia). Leki mogą fałszować wyniki badań, zarówno bezpośrednio wpływając na oznaczany parametr, jak również poprzez zakłócenie procesu analitycznego (metodyki oznaczeń).
Pora dnia może w istotny sposób wpłynąć na poziom wielu składników, np. stężenie żelaza oznaczonego rano i po południu może się różnić o 50%, a hormonu TSH nawet o 100 %.
Do punktu pobrań powinniśmy się zgłosić po nocnym odpoczynku (nigdy po pracy na zmianie w nocy), tuż przed pobraniem krwi dobrze byłoby chwilkę odpocząć i się zrelaksować.
Starajmy się przynajmniej w dniu przed pobraniem materiału nie palić papierosów i nie pić kawy z kofeiną, a alkoholu nie spożywać na 2-3 dni przed planowaną wizytą w punkcie pobrań. Osoby aktywnie uprawiające sport powinny mieć 2-3 dniową przerwę w treningach.
Wpływ biotyny na wyniki badań krwi
Biotyna jest obecnie często stosowana zarówno w suplementach diety, preparatach witaminowych, a także kosmetykach, np. kremach, szamponach. Stosowana jest również w leczeniu cukrzycy, stwardnienia rozsianego, dziedzicznych chorób metabolicznych, wspomagająco także w ciąży i w innych stanach chorobowych.
Biotyna (witamina H lub B7) występuje w organizmach zwierzęcych i roślinnych i jako koenzym dla różnych enzymów bierze udział w przemianach metabolicznych, uczestniczy m.in. w syntezie i rozkładzie tłuszczów, aminokwasów oraz węglowodanów, ma duże znaczenie w przemianie glukozy i reguluje jej poziom we krwi, bierze udział w tworzeniu hemoglobiny. Wspomaga funkcję tarczycy, wpływa na wygląd włosów, skóry oraz paznokci.
W zestawach do oznaczeń diagnostycznych np. fT4, fT3 oraz TSH może być stosowana metoda z wykorzystaniem układu biotyna – strepatawidyna. W takich przypadkach wysoki poziom biotyny w surowicy może wpływać na fałszywie wysoki lub fałszywie niski poziom badanego składnika.
Jest to skutek interferencji biotyny w oznaczenia immunochemiczne. Nie ogranicza się tylko do testów tarczycowych, ale również może dotyczyć markerów nowotworowych, innych hormonów, witamin oraz przeciwciał oznaczanych w diagnostyce chorób infekcyjnych. W efekcie prowadzi to do nieprawidłowej diagnozy i nieodpowiedniego leczenia pacjenta.
W jakich dawkach biotyna nie wpływa na wyniki badań krwi?
Rekomendowana dawka biotyny to 30 ug dziennie. Na wyniki badań laboratoryjnych biotyna może wpływać przy podawaniu dużych dawek, wielokrotnie przekraczających dawkę zalecaną osobom zdrowym. Dotyczy to pacjentów np. z cukrzycą, postępującą postacią stwardnienia rozsianego, genetycznymi niedoborami biotyny lub innych.
Biotyna dość szybko ulega w krążeniu degradacji, w ciągu 3-6 godzin. Jeżeli więc w przypadku suplementacji preparatami zawierającymi biotynę nie przyjmiemy wieczornej i porannej porcji i rano zostanie pobrana krew, to prawdopodobieństwo wpływu biotyny na wynik oznaczenia jest niewielkie. Zaleca się, żeby przerwa w stosowaniu biotyny była około 8 godzin.
Jeżeli stwierdza się u pacjentów przyjmujący wysokie dawki biotyny lub suplementy zawierające biotynę podwyższone fT4 i obniżone TSH należy powtórzyć badania po co najmniej dwóch dniach od zaprzestania przyjmowania biotyny.
U chorych długotrwale leczonych preparatami biotyny w dużych dawkach możliwość interferencji z metodą oznaczenia jest obserwowana nawet do 7 dni od odstawienia preparatu.
Kiedy możemy mówić o równowadze hormonalnej?
Rola hormonów w utrzymaniu stanu zdrowia jest nie do przecenienia. Szczególnie u kobiet znaczenie utrzymania prawidłowego stanu równowagi hormonalnej jest istotnym elementem stanu zdrowia. Cechy męskie budowy ciała, pojawienie się owłosienia na twarzy lub ciele, zaburzenia miesiączkowania, niepłodność, a także stan skóry, włosów, paznokci, kości to obszary podlegające regulacji przez hormony płciowe. Zaburzenia w tych obszarach zazwyczaj skłaniają do wizyty u lekarza.
Poniżej badania hormonalne, które kobieta może wykonać, aby ocenić stan swojej gospodarki hormonalnej:
Estradiol
Pomiar poziomu estradiolu wykorzystywany jest do oceny funkcji jajników i monitorowania rozwoju pęcherzyków folikularnych. Wskazaniem do oznaczenia są: zaburzenia cyklu miesiączkowego, zaburzenia okresu pokwitania, kontrola owulacji indukowanej lekami.
Podwyższony poziom estradiolu występuje w fazie okołoowulacyjnej, w wywołanej lekami owulacji wielu pęcherzyków, w przypadku istnienia guzów wytwarzających estrogeny. Podwyższone stężenia estradiolu mogą być przyczyną zatrzymania wody w ustroju, depresji, stanów lękowych, zaburzeń płodności. Obniżony poziom obserwuje się w pierwotnej i wtórnej niewydolności jajników. Estradiol odgrywa istotną rolę w utrzymaniu prawidłowej struktury kości i fizjologii skóry i włosów.
Progesteron
Wspólnie z estrogenami reguluje funkcje układu rozrodczego podczas cyklu miesięcznego. Wydzielany jest przez ciałko żółte i łożysko. Znikome ilości są wydzielane przez korę nadnerczy a u mężczyzn dodatkowo jądra. W przypadku braku zapłodnienia ciałko żółte zanika, produkcja progesteronu zmniejsza się i dochodzi do krwawienia miesięcznego. W przypadku implantacji zapłodnionej komórki jajowej ciałko żółte podtrzymuje swoją działalność poprawiając warunki umożliwiające utrzymanie ciąży. Wartości podwyższone występują w przypadku guzów jajnika, zaśniadu groniastego, zespołu nadnerczowo-płciowego. Wartości obniżone – zaburzenia owulacji, pierwotny i wtórny hipogonadyzm.
FSH
Hormon przedniego płata przysadki mózgowej. Wartości podwyższone obserwuje się u kobiet w pierwotnej niewydolności jajników (zespół policystycznych jajników). Wartości obniżone u kobiet występują w przypadku wtórnej niewydolności jajników z powodu dysfunkcji przysadki, stosowania środków hamujących owulację, stosowania sterydów płciowych. FSH pełni regulatorową rolę w wytwarzaniu estrogenów. Zaburzenia znajdują odzwierciedlenie w stanach takich jak niepokój, depresje, zatrzymanie wody w ustroju, nadwaga, zaburzenia miesiączkowania. Badanie wykonywane jest zazwyczaj w połączeniu z oceną innych hormonów (LH, Estradiol, testosteron, progesteron).
LH
Hormon przysadki mózgowej, wytwarzany pod kontrolą podwzgórza. Jeden z podstawowych hormonów płciowych. Wykazuje właściwości stymulujące jajniki do wytwarzania hormonów, głównie estradiolu i podlega sprzężeniu zwrotnemu. W okresie menopauzalnym, wraz z zanikaniem funkcji jajników stężenie LH wzrasta. Wartości podwyższone u kobiet występują w przypadku policystycznych jajników, pierwotnej niewydolności jajników. Wartości obniżone – wtórna niewydolność jajników. Wraz z innymi hormonami płciowymi oznaczenia wykorzystywane są w diagnostyce przyczyn niepłodności i zaburzeń miesiączkowania.
Testosteron
Hormon sterydowy, główny androgen. U kobiet źródłem testosteronu są jajniki oraz kora nadnerczy, a także obwodowa konwersja androstendionu do testosteronu. Wytwarzanie testosteronu regulowane jest przez hormon luteinizujący – LH. Występuje duża zmienność okołodobowa. Zaleca się pobranie materiału między 8 a 10 rano. Wartości u kobiet – guzy jajnika lub nadnerczy, zespół Cushinga. Wartości obniżone u kobiet – niewydolność jajników, środki antykoncepcyjne, choroba Addisona, narkotyki, marskość.
SHBG
Globulina wiążąca hormony płciowe, białko wytwarzane w wątrobie, odpowiedzialne za transport i inaktywację hormonów. Oznaczenie wykorzystywane jest, wspólnie z badaniem stężenia testosteronu do wyliczenia indeksu wolnych androgenów. U kobiet indeks ten sugeruje ilość biodostępnego testosteronu. Badanie przydatne w diagnostyce zburzeń miesiączkowania, hirsutyzmu, niepłodności czy zespołu policystycznych jajników.
DHEA-s
Siarczan dihydroepiandrostendionu – androgen wytwarzany głównie przez nadnercza, a także przez jajniki i jądra. Wartości podwyższone u kobiet mogą łączyć się z zaburzeniami miesiączkowania, hirsutyzmem, wirylizacją, występowaniem trądziku.
Prolaktyna
Hormon polipeptydowy przysadki. Inicjuje i podtrzymuje laktację u kobiet, reguluje funkcję gruczołów rozrodczych u obu płci. Hyperprolaktynemia wywołuje jedno- lub obustronną laktację, utratę miesiączki, bezpłodność u kobiet oraz impotencję i hipogonadyzm u mężczyzn. Wartości podwyższone wymagają poszerzonej diagnostyki przysadki. Mogą być wywołane lekami – metoklopramid, leki hamujące owulację, neuroleptyki, estrogeny, leki obniżające ciśnienie krwi. Rzadko obserwuje się hiperprolaktynemię w przebiegu niedoczynności tarczycy. Wartości obniżone – niewydolność przysadki, stosowanie agonistów DOPA.
Przeczytaj: W jakiej fazie cyklu owulacyjnego robić badania hormonalne
Dr n. med. Iwona Kozak-Michałowska, Dyrektor ds. Nauki i Rozwoju w Laboratorium Medycznym Synevo. Absolwentka Akademii Medycznej w Łodzi, specjalista diagnostyki laboratoryjnej, wieloletni nauczyciel akademicki. Członek grupy ekspertów opracowujących Program Minimum nauczania studentów Oddziału Analityki Medycznej w latach 1996 – 2001. Wykładowca na kursach specjalizacyjnych dla diagnostów laboratoryjnych oraz szkoleniach dla studentów uniwersytetów medycznych. Autorka i współautorka publikacji naukowych i popularno-naukowych dotyczących diagnostyki laboratoryjnej. W latach 2001-2007 konsultant wojewódzki ds. diagnostyki laboratoryjnej w województwie łódzkim.
Partner merytoryczny artykułu: Laboratorium Medyczne
PRZECZYTAJ: Badania genetyczne, które pomogą w diagnozie przyczyn niepłodności
Badania genetyczne, które pomogą w diagnozie przyczyn niepłodności
Dodaj komentarz