Historia każdej zmagającej się z niepłodnością pary jest inna, można jednak wyodrębnić pewne wspólne problemy. Generalnie diagnostyka niepłodności opiera się na trzech filarach – sprawdzeniu obecności i kondycji plemnika, komórki jajowej, a następnie ustaleniu, czy mogą oni bez przeszkód spotkać się w drogach rodnych kobiety. Tym ostatnim zajmuje się właśnie badanie drożności jajowodów. Aby lepiej zrozumieć istotę i przebieg badania, musimy najpierw dokładnie prześledzić drogę plemnika do komórki jajowej.
Fizjologia zapłodnienia. Dlaczego drożność jajowodów jest taka ważna?
Zapłodnienie to skomplikowany proces, na którego drodze czeka wiele utrudnień i ograniczeń.
Etap 1 – POCHWA
Po stosunku nasienie trafia do sklepienia pochwy, gdzie upłynniając się, tworzy skupisko, w którym zanurza się szyjka macicy. Większość ejakulatu (spermy) zostaje w pochwie, a jedynie poruszające się do przodu plemniki, uciekając z kwaśnego środowiska pochwy, odnajdują ujście zewnętrzne kanału szyjki i poprzez wypełniający go śluz przepływają do jamy macicy.
Etap 2 – SZYJKA MACICY
Podczas wstępnych procedur badania drożności jajowodów ogląda się, jak wygląda szyjka i jej ujście zewnętrzne oraz ocenia, czy nie jest zbliznowaciałe, zarośnięte lub pozapalnie zmienione, co mogłoby wpłynąć negatywnie na przepuszczalność plemników. Prawidłowy śluz wypełniający prawidłowy kanał szyjki służy wstępnej selekcji plemników – to tu zostają zatrzymane i usieciowane te o nieprawidłowej budowie.
Etap 3 – MACICA
Grupa plemników, której udało się przejść selekcję, wpada do jamy macicy i kieruje w stronę jej dna, gdzie bocznie, po przeciwległych stronach znajdują się dwa małe ujścia jajowodów. Te dwie cienkie rurki przypominają nieco swym kształtem rozszerzone na końcach trąbki, których światło otwiera się w stronę brzucha. W ten sposób wnętrze jamy brzusznej komunikuje się ze środowiskiem zewnętrznym, a plemniki, przepływając przez jajowody, mogą się dostać wprost do brzucha kobiety. Po co? Właśnie tam, w małym narządzie zwanym jajnikiem, połączonym ze ścianą macicy więzadłem, dojrzewa komórka jajowa.
Etap 4 – JAJNIK
Na początku cyklu, w trakcie miesiączki, jeden z wielu obecnych w jajniku pęcherzyków zaczyna się powiększać, a obecna w nim komórka jajowa, czyli oocyt rozpoczyna cykl przemian, w wyniku których będzie mogła połączyć się z plemnikiem i utworzyć nowy organizm. Kiedy jest już gotowa, pęcherzyk pęka, a oocyt wypada do brzucha. Wtedy właśnie, ratując go przed zagubieniem się wśród otaczających jelit i innych struktur jamy brzusznej, do powierzchni jajnika zbliża się i cumuje trąbka jajowodu – zupełnie analogicznie, jak rękaw do samolotu na lotnisku, żeby przejąć wysiadających pasażerów!
ETAP 5 – JAJOWÓD
Jajowody zakończone są cienkimi wypustkami – strzępkami, których głównym zadaniem jest przechwycenie komórki jajowej i skierowanie jej do wnętrza jajowodu. Tam, przyczepione do ścianek, czekają plemniki. Ten chwilowy postój potrzebny jest im nie tylko jako poczekalnia – podłączenie się do nabłonka jajowodu jest konieczne, żeby plemnik mógł w ogóle uzyskać zdolność do zapłodnienia komórki jajowej. Proces ten, w całości nazywany kapacytacją, jest bardzo skomplikowany i niezbędne są do niego prawidłowe drogi rodne kobiety.
Po zapłodnieniu powstały zarodek toczy się jajowodem w stronę jamy macicy – w przeciwnym kierunku do tego, w jakim przed chwilą zmierzały plemniki. Zajmuje mu to 5 dni, plemnikom do pokonania tej samej drogi potrzeba 15 minut! Skąd ta różnica?
Plemniki poruszają się aktywnie same dzięki ruchom napędzającej je witki, zapłodniona komórka jajowa nie ma takich możliwości – toczy się ona biernie przepychana skurczami jajowodu i ruchem rzęsek nabłonka, który wyściela wnętrze jajowodu.
Rozwój zarodka przebiega w ściśle określony sposób i w ściśle określonym czasie nabiera on zdolności do implantacji – jeśli coś (np. zrosty lub złogi we wnętrzu jajowodu) spowolni jego pasaż – zaimplantuje się w tym miejscu, w jakim właśnie przebywa, czyli np. w środku jajowodu! Jest to sytuacja bardzo niebezpieczna i nosi nazwę ciąży pozamacicznej.
Jajowód nie jest zdolny do utrzymania rozwijającej się ciąży i jeśli sytuacja nie zostanie zdiagnozowana na czas, może dojść do pęknięcia jego ściany i zagrażającego życiu kobiety krwotoku. Między innymi dlatego niezmiernie ważne jest, aby jakiekolwiek problemy z budową czy funkcją jajowodów wykryć odpowiednio wcześnie.
Dopiero po dotarciu zarodka do jamy macicy osiągamy
ETAP 5 – MACICA, w której rozpoczyna się proces implantacji i rozwoju zarodka.
Jak wygląda badanie drożności jajowodów i kiedy się je wykonuje?
Badanie drożności jajowodów zawsze opiera się na tej samej zasadzie ogólnej – podajemy substancję od strony szyjki macicy i sprawdzamy, czy ta weszła do brzucha. Metody różnią się użytymi substancjami i metodami ich detekcji.
Jakie są dostępne techniki badania drożności jajowodów
Laparoskopowa ocena drożności jajowodów
Najdokładniejsza jest laparoskopia. Do jamy brzusznej kobiety wkładana jest przez nacięcie w skórze kamera i pod kontrolą wzroku lekarz ocenia, czy kolorowy płyn podany w tym samym czasie od strony pochwy poprzez szyjkę macicy, wypłynął po obu stronach przez trąbki jajowodów. Zaletą tej metody jest pewność uzyskanych wyników oraz możliwość dokładnej oceny także otaczających jajniki struktur, pracy strzępków jajowodów, obecności zrostów wciągających jajowody z zewnątrz lub oddzielających płaszczyznowo jajniki od ujść jajowodów. Zdecydowanym minusem jest to, że jest to pełna operacja wymagająca całkowitego znieczulenia i odbywająca się w warunkach sali operacyjnej w szpitalu. Zarezerwowana jest więc właściwie dla kobiet, u których mocno podejrzewamy niedrożność jajowodów i chcemy uzyskać pewność co do wyboru sposobu dalszego postępowania.
HSG – badanie drożności jajowodów pod kontrolą HSG
Nieco mniej obciążającym, a nadal dość obiektywnym sposobem jest HSG, czyli histerosalpingografia. Jest to metoda, w której kontrast użyty do badania świeci pod wpływem promieni RTG skierowanych na miednicę pacjentki ukazując na kliszy (lub nośniku elektronicznym) zarys jamy macicy oraz jajowodów. Badanie nie wymaga znieczulenia, może być wykonane w warunkach ambulatoryjnych. Minusem jest ekspozycja okolicy jajników na sporą dawkę promieniowania rentgenowskiego.
HyCoSy – badanie drożności jajowodów pod kontrolą USG
Najbardziej subiektywnym, czyli zależnym od przygotowania pacjentki oraz od doświadczenia osoby oceniającej jest badanie drożności jajowodów pod kontrolą USG, czyli HyCoSy (z ang. histero-contrast-sonography). Jest to jednocześnie najczęściej wybierane badanie ze względu na prostotę wykonania oraz małe obciążenie dla pacjentki.
Substancją podaną do dróg rodnych kobiety jest specjalnie spieniony płyn, jako że powietrze dobrze kontrastuje w USG. I rzeczywiście – zazwyczaj dokładnie widać w postaci cienkiej białej linii przesuwającą się w środku jajowodów piankę oraz jej wypływ wokół jajników. Niestety, czasami zdarza się, że treść wypełniająca jelita jest na tyle echogeniczna, że zasłania jajowody i ruch kontrastu nie jest widoczny. Jeśli jednak wokół tych jelit zaobserwowaliśmy obecność kontrastu – mamy informację, że JAKIKOLWIEK jajowód przepuścił kontrast i że w związku z tym tak samo do jamy brzusznej mogą dostać się plemniki. Jeśli kontrastu w jamie brzusznej nie widzimy w ogóle – jest to wskazaniem do przeprowadzenia dokładniejszego badania, czyli laparoskopii.
Kiedy sprawdzić drożność jajowodów?
Badanie drożności jajowodów wykonuje się na początku cyklu, tuż po miesiączce, kiedy jesteśmy pewni, że kobieta na pewno nie jest w ciąży. Podanie kontrastu w sytuacji, kiedy jajowodem toczy się zarodek mogłoby skończyć się wypłukaniem go do jamy brzusznej i rozwojem ciąży pozamacicznej!
Czy badanie drożności jajowodów boli i jest bezpieczne?
Procedura nie jest bolesna, aczkolwiek może być nieprzyjemna, szczególnie w momencie instalacji cewnika, przez który potem będzie podawany kontrast. Jeśli pacjentka ma bardzo niski próg bólu, albo bardzo boi się badania – może ono być wykonane w krótkim znieczuleniu dożylnym prowadzonym przez anestezjologa.
Badanie drożności jajowodów przeciwwskazania. Kiedy nie robi się badania?
Badania drożności jajowodów nie wykonuje się, jeśli para podjęła decyzję o leczeniu sposobem in vitro – przy tej metodzie prawidłowo funkcjonujące jajowody nie są potrzebne.
Badanie odkłada się w czasie, jeśli pacjentka zdradza objawy stanu zapalnego dróg rodnych lub wychodzą nieprawidłowe wymazy wykonywane w trakcie kwalifikacji – wtedy należy zastosować leczenie, a procedurę przełożyć na później.
Co zrobić, jeśli badanie jest nieprawidłowe? Operacyjne leczenie niedrożności jajowodów. Czy dla wszystkich pacjentek?
Jeśli badanie ujawniło nieprawidłowości kanału szyjki, obecność polipów lub małych mięśniaków wpuklających się do jamy macicy, zaburzenia kształtu jamy macicy pod postacią przegrody– wtedy stosuje się leczenie zabiegowe i usuwa przeszkodę.
Jeśli kontrast przesuwał się wzdłuż jajowodów z trudem, ale ostatecznie znalazł się w jamie brzusznej – uznaje się, że drożność jajowodów została przywrócona i przez najbliższe cykle możliwość zajścia w ciążę jest zwiększona.
Jeśli jajowody są trwale zamknięte – zajście w ciążę drogą naturalną nie jest możliwe. Jest to klasyczne wskazanie do in vitro.
Lek. med. Alicja Bednarowska-Flisiak, Dyrektor Medyczny Leczenia Niepłodności, Fertina >>> Dowiedz się więcej: https://fertina.pl/leczenie-nieplodnosci/opis-wizyt/badanie-droznosci-jajowodow
Dodaj komentarz