Badanie nasienia to pierwszy, niezbędny i najbardziej podstawowy test w diagnostyce niepłodności. Dostarcza informacji na temat płodności męskiej. Dzięki badaniu nasienia wiemy, czy dany mężczyzna w ogóle produkuje plemniki, jaka ich część się rusza oraz w jakiej są kondycji.
Kiedy warto wykonać badanie nasienia?
Badanie nasienia należy wykonać od razu na początku diagnostyki, kiedy tylko powstały wątpliwości, czy wszystko jest w porządku z płodnością pary. Takie podejrzenia powinny się pojawić, jeśli po roku częstego współżycia (3-4 razy w tygodniu) bez zabezpieczeń kobieta nie zaszła w ciążę. Wynik badania dobrze jest mieć ze sobą na pierwszej wizycie lekarskiej w kierunku niepłodności.
Czasami zdarza się, że mężczyzna chce poznać stan swojej płodności jeszcze bez związku ze staraniami o dziecko lub dopiero takie starania planując. Dotyczy to często mężczyzn intensywnie uprawiających sport, a szczególnie stosujących doping farmakologiczny (testosteron, analogi androgenów, bustery testosteronu, itp.) Także wszelkie nieprawidłowości anatomiczne w obrębie moszny, np. tylko jedno jądro w worku mosznowym lub widoczne żylaki powrózka nasiennego powinny skłonić mężczyznę do wykonania badania nasienia.
Na pewno koniecznie należy wykonać badanie nasienia, a następnie zamrozić jego próbki przed planowanym leczeniem, które może uszkodzić płodność – dotyczy to szczególnie chemio- czy radioterapii.
Jak się przygotować do badania nasienia?
Przed oddaniem nasienia należy zachować kilkudniowy okres powstrzymania się od współżycia – najlepiej, aby było to od 2 do 5 dni. Zarówno zbyt krótki, jak i zbyt długi czas, jaki upłynął od ostatniego wytrysku, może zaburzyć ocenę parametrów nasienia i utrudnić ich interpretację.
W tym czasie dobrze jest też zachować swój zwykły tryb życia i np. nie podejmować ekstremalnych wysiłków fizycznych czy nie spożywać nadmiernie alkoholu lub innych używek – może to wpłynąć chociażby na stan nawodnienia organizmu i zaburzyć uzyskane wyniki.
W dniu badania należy dokładnie umyć narządy płciowe, pamiętając o okolicy pod napletkiem. Przed badaniem należy umyć ręce wodą z mydłem, nie stosować żeli/lubrykantów itp., które mogą przedostać się do próbki. Nie należy również oddawać nasienia do prezerwatywy, a następnie przenosić materiał do pojemnika, może to spowodować uszkodzenie plemników poprzez substancje zawarte w prezerwatywie oraz utratę części materiału do badania.
Jak wygląda procedura oddania materiału – nasienia do badania?
Badanie nasienia najlepiej jest wykonać w klinice leczenia niepłodności. Takie placówki dysponują odpowiednim osobnym pomieszczeniem, w którym na drodze masturbacji oddaje się nasienie do jałowego pojemnika. W większości klinik para może być razem, jeśli wyraża takie życzenie. Ważne jest, żeby cała próbka znalazła się w pojemniku – ilość plemników przelicza się na objętość uzyskanego ejakulatu!
Próbkę nasienia do badania można również przynieść z domu – bardzo ważne jest tu jednak zachowanie odpowiedniego czasu (do godziny od ejakulacji) i warunków transportu (w temp ok 25 st. C). Niedotrzymanie tych warunków może skutkować otrzymaniem błędnych wyników!
Rodzaje badań nasienia – podstawowe a rozszerzone. Które warto wykonać?
Podstawowym badaniem w diagnostyce niepłodności jest badanie ogólne nasienia. Wynik badania powinien zawierać informacje o wyglądzie nasienia, jego objętości oraz ocenę mikroskopową plemników – ilość, ruchliwość i budowa (morfologia).
Rozszerzone badanie nasienia zawiera dodatkowe informacje na temat konkretnych wad plemników i ich ilości. Może zdarzyć się, że plemnik ma tylko nieprawidłowy kształt główki, ale równie dobrze może mieć kilka wad jednocześnie ulokowanych w obrębie wstawki i witki. Zliczając poszczególne wady i analizując ich nagromadzenie, można ustalić indeksy teratozoospermii. Najczęściej spotykany indeks to tzw.: TZI, czyli średnia liczba anomalii przypadająca na jednego nieprawidłowego plemnika.
Badanie rozszerzone ma większą wartość diagnostyczną dla lekarza oceniającego wynik badania, co pozwala lepiej ocenić szanse na powodzenie zajścia w ciążę.
Które badanie nasienia warto wykonać – manualne czy komputerowe?
Badanie może być wykonane wyłącznie manualnie przez diagnostę lub do oceny może być dodatkowo użyty algorytm komputerowy (CASA – computer assisted sperm analysis). To drugie rozwiązanie zapewnia, że wynik otrzymany przez pacjenta jest wystandaryzowany i spełnia określone normy jakości.
Jak czytać i interpretować wyniki badania nasienia?
Badanie nasienia wykonywane jest według zaleceń WHO. Ostatnie normy ukazały się w 2021 r. i zawsze powinny znajdować się na otrzymanym przez pacjenta wyniku. Zgodnie z nimi objętość pojedynczej próbki ejakulatu nie powinna być mniejsza niż 1,4 ml, górna wartość nie jest określona.
Nasienie powinno się samoistnie upłynnić w czasie krótszym niż 60 min, powinno zawierać co najmniej 39 mln plemników w całym ejakulacie. Wydolność mechanizmów produkcji plemników określa koncentracja, czyli ilość plemników w mililitrze nasienia – powinno być ich nie mniej niż 16 mln. Bardzo ważnym parametrem jest ruchliwość plemników (min. 42%), a szczególnie odsetek plemników w ruchu postępowym ( min. 30%).
Tu warto też sobie przeliczyć (albo odnaleźć na wyniku) rzeczywistą szacowaną ilość plemników poruszających się do przodu – to ta właśnie frakcja wpłynie poprzez śluz szyjkowy do jamy macicy – za optymalną uważa się około 10 mln plemników w ruchu postępowym. Jeśli jest ich mniej niż 1,5 mln – ciąż w staraniach naturalnych lub po inseminacji właściwie się nie obserwuje. W ejakulacie powinno być co najmniej 54% plemników żywych, z czego 4% o prawidłowej morfologii.
Jeśli w badaniu nasienia nie znaleziono plemników w ogóle (azoospermia) – badanie przede wszystkim należy powtórzyć.
Jakie inne testy warto rozważyć, jako dalszą diagnostykę niepłodności męskiej?
W diagnostyce i leczeniu niepłodności męskiej stosuje się też różne inne testy oceniające różne parametry nasienia, np.
– test fragmentacji DNA – określa odsetek plemników z uszkodzonym (pofragmentownym) DNA ( nie powinien być wyższy niż 20%)
– test wiązania z hialuronianem (HBA) – test czynnościowy dla ruszających się plemników, 80% z nich powinno przyłączyć się do kwasu hialuronowego ( podobnie czynią w naturze łącząc się z komórką jajową i zapoczątkowując zapłodnienie)
– test MAR – służy do wykrycia przeciwciał przeciwplemnikowych obecnych w nasieniu i będących przyczyną niepłodności na podłożu immunologicznym
– badania biochemiczne nasienia – określenie poziomu cynku, fosfatazy kwaśnej, fruktozy czy alfa glukozydazy obojętnej (NAG) pomaga w ocenie funkcjonowania prostaty, pęcherzyków nasiennych czy najądrzy
– test stresu oksydacyjnego – nieprawidłowy statyczny potencjał oksydacyjno-redukcyjny (sORP) prowadzi do uszkodzenia DNA plemników i zmniejszenia ich ruchliwości
Możemy także wykonać posiew i/lub badania genetyczne w kierunku obecności różnych patogenów, takich jak bakterie, wirusy, grzyby, ureaplasma, mycoplasma czy chlamydia. Te mikroorganizmy mogą być przyczyną wielu stanów chorobowych związanych z niepłodnością lub leżących u podłoża innych chorób zupełnie od niej niezależnych.
W przypadku nieprawidłowych wyników badania nasienia dalsza diagnostyka zostaje rozszerzona o badania z krwi i inne w zależności od sytuacji medycznej pacjenta.
Czy badanie nasienia może być błędne?
Jest wiele czynników wpływających na otrzymany wynik badania nasienia.
Jeśli próbka nasienia:
– została oddana z zachowaniem odpowiedniego czasu abstynencji seksualnej
– jest kompletna – czyli cały materiał trafił do pojemnika,
– została dostarczona do kliniki max. 1h od pobrania ejakulatu,
– była transportowana w odpowiednich warunkach w temp ok 25 st,
– znajduje się w jałowym pojemniku,
– zastosowano wytyczne dot. higieny przed pobraniem próbki,
badanie będzie miarodajne.
W niektórych przypadkach materiał może być trudny do oceny, wówczas informacja taka powinna zostać zawarta na wyniku (np. komentarz o braku homogenności materiału; wysoka zawartość ciałek żelatynowych, silna aglutynacja, prawdopodobne zanieczyszczenie próbki inną substancją itp.). Taka adnotacja niesie ze sobą ryzyko niemiarodajnej oceny danej próbki i wówczas badanie powinno zostać powtórzone zanim zostanie postawiona diagnoza.
Należy pamiętać, że wynik badania nasienia może zmieniać się w czasie i jest zależny od stylu życia pacjenta, jego ogólnego stanu zdrowia i wieku.
W przypadku otrzymania nieprawidłowego wyniku zalecana jest konsultacja ze specjalistą, który zinterpretuje wynik i ustali dalsze postępowanie.
lek. med. Alicja Bednarowska-Flisiak,
Dyrektor Medyczny Leczenia Niepłodności, Fertina
Dowiedz się więcej o badaniach nasienia: https://fertina.pl/leczenie-nieplodnosci/opis-wizyt/badanie-ogolne-nasienia
PRZECZYTAJ TAKŻE:
Ocena drożności jajowodów. Na czym polega, jak pomaga w leczeniu niepłodności
Dodaj komentarz