14 listopada to Światowy Dzień Cukrzycy. Święto obchodzone jest w rocznicę urodzin odkrywcy insuliny, Fredericka Bantinga, a ustanowione przez Międzynarodową Federację Diabetologiczną w 1991 roku. Według danych podawanych przez WHO ponad 440 milionów ludzi na świecie choruje na cukrzycę, a 1,6 miliona osób rocznie z tego powodu umiera. Profilaktyka i odpowiednie leczenie to podstawa. Lek. med. Aleksandra Orzechowska, specjalista ginekolog-położnik oraz specjalista endokrynolog z kliniki InviMed Warszawa Praga, przedstawia badania, które są niezbędne w diagnostyce i kontrolowaniu przebiegu tej choroby.
Cukrzyca – chorych wciąż przybywa!
Liczba przypadków cukrzycy wzrasta w przerażającym tempie. Międzynarodowa Federacja Diabetologiczna wraz ze Światową Organizacją Zdrowia szacują, iż rozpowszechnienie cukrzycy rośnie tak dramatycznie, że w 2035 r. może ona wynosić 592 mln osób, stąd niezbędne są natychmiastowe działania prewencyjne.
Światowy Dzień Cukrzycy został ustanowiony w 1991 r. jako odpowiedź na wyraz obaw związanych z nasilającym się występowaniem przypadków cukrzycy na całym świecie. Od 1991 r. popularność tego dnia wzrosła i obecnie jest on obchodzony przez ponad 350 milionów ludzi z różnych regionów świata. W obchodach uczestniczą osoby ze środowisk opiniotwórczych, lekarze, dzieci, dorośli i oczywiście ludzie chorzy na cukrzycę.
Cukrzyca jest chorobą przewlekłą i nieuleczalną. Można ograniczać jej skutki poprzez stałe kontrole i regularne badania oraz uważne obserwowanie swojego organizmu. Na chorobę, a także jej przebieg, duży wpływ ma zarówno styl życia, jak i odpowiednia dieta oraz aktywność fizyczna.
Głównym celem Światowego Dnia Cukrzycy jest zwiększenie świadomości szerokich kręgów społeczeństwa odnośnie przyczyn, objawów, sposobu leczenia i powikłań związanych z cukrzycą. Światowy Dzień Cukrzycy przypomina, że liczba przypadków cukrzycy wzrasta i nadal będzie wzrastać, o ile nie zostaną podjęte natychmiastowe działania prewencyjne.
Diagnostyka cukrzycy – badania
GLUKOZA
Podstawowym badaniem diagnostycznym w kierunku cukrzycy, jest badanie glukozy. Glukoza to cukier prosty, który stanowi podstawowe źródło energii dla komórek ludzkiego organizmu, dzięki której tkanki oraz narządy są w stanie prawidłowo funkcjonować.
Oznaczenie stężenia glukozy we krwi służy do oceny metabolizmu węglowodanów i jest wykonywane w celu rozpoznania nieprawidłowej glikemii (poziom glukozy we krwi) na czczo lub nieprawidłowej tolerancji glukozy. Podstawowymi wskazaniami do oznaczeń stężenia glukozy są: profilaktyka, objawy cukrzycy, podejrzenie hipoglikemii, monitorowanie leczenia cukrzycy. U osób z grup podwyższonego ryzyka rozwoju cukrzycy badanie powinno być wykonywane przynajmniej raz w roku. Dzięki badaniu poziomu glukozy można rozpoznać cukrzycę, nawet na bardzo wczesnych jej etapach.
Zakresy referencyjne dla stężeń glukozy we krwi zależne są od tego, czy próbka krwi do badania została pobrana na czczo, czy też w ciągu dnia, po spożyciu posiłku (tzw. „próbka przygodna”). Najczęściej przeprowadzane jest oznaczenie stężenia glukozy we krwi na czczo.
Przed pobraniem próbki krwi do oznaczenia glukozy na czczo należy powstrzymać się od spożywania jakichkolwiek posiłków od godziny 18:00 dnia poprzedniego. Ze względu na zmienność dobową krew powinna zostać pobrana w godzinach między 7:00 rano, a 10:00. Warto pamiętać o właściwym nawodnieniu, jednak w celu uzyskania wiarygodnego wyniku należy spożywać jedynie wodę mineralną. Przed badaniem należy unikać wysiłku i stresu.
Obecnie dla badania wykonanego na czczo za normę poziomów glukozy we krwi uznaje się wartości od 70 mg/dl do 99 mg/dl (3,3-5,5 mmol/l). W przypadku uzyskania wyników pomiędzy 100 mg/dl a 125 mg/dl (5,6–6,9 mmol/l) rozpoznawana jest tzw. nieprawidłowa glikemia na czczo.
Cukrzyca jest rozpoznawana, gdy:
- w przygodnej próbce (badanie wykonane o dowolnej porze dnia, niezależnie od pory ostatniego posiłku) – wynik oznaczenia glukozy przekracza 200 mg/dl lub
- w próbce pobranej na czczo – wynik oznaczenia glukozy przekracza 126 mg/dl.
Odchylenia od tych wartości mogą wskazywać na różnego typu problemy zdrowotne. W celu pełnej interpretacji tych wyników najlepiej skonsultować się z lekarzem, który na podstawie otrzymanych danych, badania przedmiotowego oraz wywiadu chorobowego zaplanuje dalsze postępowanie diagnostyczne i leczenie.
INSULINA
Wykonanie oznaczenia poziomu insuliny we krwi jest kolejnym badaniem diagnostycznym i dostarcza wielu istotnych informacji o stanie zdrowia. Wykonanie badania zaleca się w przebiegu diagnostyki cukrzycy, a także podczas planowania postepowania leczniczego w innych schorzeniach, które wpływają na działanie układu hormonalnego, jak m.in. PCOS (zespół policystycznych jajników), akromegalia oraz zespół Cushinga.
Insulina jest hormonem peptydowym, którego głównym zadaniem jest regulacja poziomów glukozy we krwi. Wzrost stężeń insuliny po posiłku prowadzi do nasilenia transportu glukozy do wnętrza komórek, przez co stężenie tego cukru we krwi zmniejsza się. W przypadku zaburzeń produkcji insuliny może dochodzić do nadmiernego spadku stężeń glukozy we krwi (hipoglikemii) lub też do przewlekłego utrzymywania się jej niebezpiecznie wysokich poziomów (hiperglikemii).
Pomiar stężenia insuliny w krwi najczęściej jest wykonywany równocześnie z oznaczeniem poziomu glukozy.
Badanie insuliny polega na pomiarze stężeń tego hormonu we krwi. Wykonywany jest w próbce krwi żylnej. Jeżeli lekarz nie zalecił inaczej, badanie powinno być wykonane na czczo. Należy powstrzymać się od spożywania jakichkolwiek posiłków oraz napojów innych niż woda przez 12 godzin poprzedzających pobranie krwi. Ze względu na zmienność dobową krew powinna zostać pobrana w godzinach między 7:00 rano, a 10:00. Przed badaniem należy unikać wysiłku i stresu.
Właściwa interpretacja przyczyn nieprawidłowych stężeń insuliny we krwi wymaga zestawienia otrzymanych danych z innymi wynikami badań diagnostycznych, dodatkowymi obciążeniami zdrowotnymi oraz historią choroby. W tym celu najlepiej skonsultować się z lekarzem, który jednocześnie będzie w stanie zaplanować dodatkowe testy laboratoryjne oraz wdrożyć ewentualne leczenie.
HEMOGLOBINA GLIKOWANA HbA1C
Hemoglobina to białko obecne w erytrocytach (krwinkach czerwonych), które pełni rolę transportową, dostarczając tlen z płuc do wszystkich komórek organizmu. Do cząsteczek hemoglobiny mogą przyłączać się różnego typu związki organiczne. We krwi występuje również glukoza, która łącząc się z hemoglobiną w procesie tzw. glikacji, prowadzi do powstania zmienionej formy prawidłowej hemoglobiny- hemoglobiny glikowanej- HbA1C. Reakcja taka zachodzi szczególnie u osób, które doświadczają przewlekłej hiperglikemii. Oznacza to, że u osób, które przewlekle posiadają podwyższony poziom cukru (glukozy) we krwi obecne są wyższe stężenia HbA1C.
Hemoglobina glikowana krąży we krwi i nie ulega rozpadowi, aż do czasu rozpadu samej krwinki czerwonej, czyli aż 120 dni (tyle wynosi średnia długość życia krwinki czerwonej). Właściwość ta sprawia, że oznaczenie stężenia HbA1c pozwala na ocenę stężenia glukozy we krwi pacjenta w ciągu ostatnich 3 miesięcy. 50% puli odzwierciedla poziom glukozy z ostatniego miesiąca poprzedzającego badanie.
Oznaczenie hemoglobiny glikowanej (HbA1c) służy do monitorowania przebiegu cukrzycy i pomocy w decyzjach terapeutycznych. Przeprowadzenie oznaczenia stężeń HbA1c zalecane jest w przypadku rozpoznanej cukrzycy, cukrzycy ciężarnych, stwierdzenia słabej kontroli stężenia glukozy we krwi na podstawie analizy samodzielnych pomiarów pacjenta oraz po rozpoczęciu leczenia przeciwcukrzycowego w celu oceny jego skuteczności.
Dzięki oznaczeniu stężeń HbA1c możliwa jest ocena ryzyka rozwoju powikłań źle kontrolowanej cukrzycy, w tym nefropatii, neuropatii, retinopatii i chorób sercowo-naczyniowych związanych z niekorzystnym działaniem utrzymującego się wysokiego stężenia glukozy we krwi.
W zależności od dodatkowych uwarunkowań klinicznych badanie to powinno być przeprowadzane regularnie, co trzy miesiące.
Badanie nie wymaga ze strony pacjenta szczególnego przygotowania. Do oznaczenia stężenia hemoglobiny glikowanej pobierana jest próbka krwi żylnej. Pacjent nie musi być na czczo, choć zaleca się, by przed samym badaniem nie spożywać posiłków. W przypadku niedokrwistość z niedoboru żelaza, niedokrwistości hemolitycznej lub niedawnego krwotoku, wynik badania może być fałszywie dodatni (wskazywać na wysokie stężenie HbA1c mimo braku zaburzeń glikemii).
Według wytycznych Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego z 2021 r. jednorazowe oznaczenie hemoglobiny glikowanej – wartość ≥ 6,5% (≥ 48 mmol/mol) jest podstawą do rozpoznania cukrzycy.
Wyniki badań należy skonsultować z lekarzem. Interpretacja zbyt niskich lub zbyt wysokich wyników badania HbA1C każdorazowo wymaga ustalenia przyczyn uwidocznionych nieprawidłowości. Przekroczenie dopuszczalnych wartości może być przesłanką do modyfikacji leczenia, w tym włączenia insuliny.
Lek. med. Aleksandra Orzechowska, Specjalista ginekolog-położnik, specjalista endokrynolog w klinice InviMed Warszawa Praga
PRZECZYTAJ TAKŻE:
Dodaj komentarz