Endometrioza jest przewlekłą chorobą charakteryzującą się obecnością komórek endometrium (czyli błony śluzowej macicy) poza prawidłowym miejscem ich występowania. Ogniska endometriozy mogą być zlokalizowane w obrębie jajników, jajowodów oraz otrzewnej pokrywającej narządy wewnętrzne. W jaki sposób postępować z rozpoznaną endometriozą tłumaczy dr n. med. Łukasz Sroka, specjalista ginekolog – położnik, Kierownik Medyczny kliniki InviMed Poznań.
Od prawie 100 lat naukowcy próbują ustalić przyczyny powstawania tego schorzenia, gdyż brak znajomości mechanizmów odpowiedzialnych za rozwój endometriozy utrudnia i opóźnia próby jej leczenia.
Endometrioza dotyka nawet 15% kobiet
Wiemy, że endometrioza charakteryzuje się obecnością przewlekłego stanu zapalnego i zwiększoną liczbą komórek układu immunologicznego oraz wydzielanych przez nie substancji określanych jako mediatory stanu zapalnego przy jednoczesnej „bezradności” tego układu w eliminowaniu nieprawidłowo umiejscowionych komórek endometrium. Endometrioza zaburza także cykle hormonalne oraz może aktywować niekorzystne mechanizmy epigenetyczne, a więc wpływać negatywne na ekspresję niektórych genów.
Szacuje się, że endometrioza dotyka około 10-15% wszystkich kobiet, aczkolwiek w niektórych grupach odsetek jej występowania może być znacznie wyższy – dotyczy to np. kobiet z zaburzeniami płodności. Pośród czynników mogących wpływać na rozwój i zaawansowanie endometriozy wymienia się m.in. predyspozycje genetyczne, hormonalne i środowiskowe, w tym wpływ substancji toksycznych, diety i używek.
Diagnostyka endometriozy – nowe testy, nowe możliwości
Niestety, dokładne mechanizmy odpowiedzialne za początek i tempo rozwoju tego schorzenia wciąż pozostają niewyjaśnione, aczkolwiek w ostatnim czasie pojawiły się obiecujące perspektywy diagnostyki endometriozy w oparciu o testy z zakresu genetyki, co może pomóc zarówno we wczesnym wykrywaniu tej choroby, jak i dostarczyć nowych danych potrzebnych do jej lepszego zrozumienia, a co za tym idzie bardziej skutecznego i celowanego leczenia.
Dwa najczęstsze oblicza klinicznej manifestacji endometriozy to przewlekły ból związany z cyklem oraz zaburzenia płodności.
Należy bardzo wyraźnie podkreślić, że według aktualnej wiedzy medycznej leczenie tych objawów różni się w zasadniczy sposób – o ile w przypadku objawów bólowych terapia obejmuje leczenie farmakologiczne i operacyjne, tak w przypadku niepłodności optymalnym postępowaniem są techniki wspomaganego rozrodu, a zwłaszcza procedura IVF.
Czy leczenie endometriozy może wpłynąć na AMH i/lub jakość komórek jajowych?
Endometrioza wpływa na jakość komórek jajowych, może także zaburzać procesy zapłodnienia oraz implantacji zarodków, jak również stać się przyczyną niedrożności jajowodów. Nasilenie tych zmian jest wprost proporcjonalne do czasu trwania choroby w połączeniu z zależnym od wieku spadkiem ilości oraz jakości komórek jajowych, prowadzi do postępującego spadku płodności i może zagrażać osiągnięciem punktu zwrotnego, poza którym nawet procedura in vitro okaże się nieskuteczna.
W związku z tym leczenie endometriozy powinno być podjęte jak najwcześniej i dopasowane do oczekiwań pacjentki – w przypadku 43-latki, mającej trójkę dzieci i cierpiącej z powodu przewlekłego bólu optymalne będzie leczenie farmakologiczne i/lub operacyjne, gdy zaś mamy do czynienia z 32-latką, której głównym problemem są trudności z zajściem w ciążę, schemat leczenia będzie wyglądać zupełnie inaczej.
Zabezpieczenie płodności przed leczeniem endometriozy
Przy planowaniu leczenia zawsze należy uwzględnić czas trwania choroby, nasilenie objawów, inne choroby towarzyszące, wyniki badań nasienia partnera, a przede wszystkim aktualny poziom hormonu AMH, który najlepiej pozwala oszacować tzw. rezerwę jajnikową. Leczenie operacyjne w przypadku endometriozy i niepłodności powinno się przede wszystkim koncentrować na ewentualnym usuwanie zrostów i ognisk endometriozy otrzewnowej.
Chirurgiczna ingerencja w obrębie jajników powinna być ograniczona do minimum – operowanie niewielkich torbieli endometrialnych nie poprawia rokowania ze względu na przewlekły charakter tej choroby oraz wysoką nawrotowość, natomiast może w istotny sposób zmniejszyć ilość zdrowej tkanki jajnikowej, a co za tym idzie pulę komórek jajowych.
Przeczytaj także: Pacjentki z endometriozą wreszcie doczekają się nowego modelu opieki?
Planując leczenie mamy zasadniczo trzy scenariusze do rozpatrzenia:
- Pacjentka bez planów prokreacyjnych z klinicznymi objawami endometriozy, wymagająca leczenia np. z uwagi na przewlekły ból – tutaj tak jak już wspomniano rozważyć można zarówno postępowanie zachowawcze (dieta, leczenie farmakologiczne), jak i postępowanie zabiegowe, którego głównym celem będzie usunięcie większych ognisk endometriozy, zwłaszcza w obrębie otrzewnej i innych narządów jamy brzusznej.
- Pacjentka z problemem niepłodności oraz z klinicznymi objawami endometriozy, wymagająca leczenia np. z uwagi na przewlekły ból – w zależności od wieku i poziomu AMH, a także stopnia nasilenia objawów bólowych można rozważyć próbę leczenia zachowawczego, a nawet operacyjnego, a po uzyskaniu poprawy rozpocząć leczenie ukierunkowane na uzyskanie ciąży (techniki wspomaganego rozrodu). W sytuacji, gdy istnieje ryzyko, że opóźnienie leczenia niepłodności może w znaczący sposób obniżyć jego skuteczność należy zawsze rozważyć procedurę IVF i mrożenie zarodków jako zabezpieczenie płodności przed ewentualnym leczeniem operacyjnym.
- Pacjentka z problemem niepłodności oraz rozpoznaniem endometriozy, ale bez innych objawów klinicznych – tutaj optymalnym rozwiązaniem będzie jak najszybsze rozpoczęcie leczenia ukierunkowanego na zajście w ciążę.
Pacjentki z rozpoznaniem endometriozy mają statystycznie niższą szansę na zajście w ciążę w porównaniu z kobietami w ich wieku bez tej choroby. Należy jednak pamiętać, że próbując ustalić szansę powodzenia dla konkretnej pary trzeba brać pod uwagę wiele czynników – wiek, poziom AMH, parametry nasienia, czas trwania choroby, choroby współtowarzyszące – dobór odpowiedniej metody leczenia może znacząco poprawić rokowania.
Najgroźniejszym współtowarzyszem endometriozy jest niezmiennie czas – zbyt długie bierne postępowanie zachowawcze, opóźnianie leczenia, bądź stosowanie metod o mało wiarygodnej skuteczności działa zawsze na niekorzyść pacjentów – cytując profesora Szamatowicza, dopuszczamy się wtedy kradzieży czasu reprodukcyjnego.
Dr n. med. Łukasz Sroka,
Specjalista ginekolog – położnik,
Kierownik Medyczny kliniki InviMed Poznań
https://invimed.pl/endometrioza
Materiał Partnera
PRZECZYTAJ TAKŻE:
Diagnoza: endometrioza. Czy to wyrok dla starających się par?
Dodaj komentarz