Nieprawidłowa pielęgnacja małego chłopca i zbyt późna interwencja w przypadku problemów z genitaliami może prowadzić nie tylko do stanów zapalnych, ale prowadzić do dużo bardziej dotkliwych konsekwencji – niepłodności. Jak myć małego chłopca? Czy odprowadzać napletek? Co to są jądra wędrujące? Jakie objawy ma zapalenie jądra? Obszerny poradnik higieny intymnej chłopców przygotowała lekarz pediatra Karolina Klauza.
Jak właściwie myć okolice intymne chłopców w wieku niemowlęcym a także u chłopców kilkuletnich? (jeśli są jakieś różnice) Jakie kosmetyki stosować?
Higiena intymna u chłopców jest tak samo ważna, jak higiena u dziewczynek. Narządy płciowe chłopców również wymagają właściwej pielęgnacji, regularności i ostrożności podczas codziennej toalety.
Różnica w higienie intymnej u chłopców zależy od wieku, co wynika z fizjologii napletka i jego stopniowego odklejania się od żołędzi prącia, do czego dochodzi na skutek działania wielu czynników. W związku z tym, że u noworodków zazwyczaj nie udaje się odciągnąć napletka (czego nigdy nie należy robić na siłę!), myjemy prącie tylko z zewnątrz. Nie należy też zapominać o myciu moszny, okolic znajdujących się pod prąciem i workiem mosznowym czy fałdach skórnych, gdyż w tych okolicach najczęściej dochodzi do odparzeń.
Po okresie noworodkowym przy kąpieli można bardzo delikatnie odciągać napletek, ale tylko i wyłącznie do pierwszego oporu i umyć tyle, ile uda się odsłonić. U starszych chłopców można odsłonić i umyć coraz większy fragment żołędzi łącznie z cewką moczową, co wynika z postępującego dojrzewania napletka.
Zawsze należy pamiętać, że niezależnie od wieku, napletek po toalecie musi być z powrotem naciągnięty na żołądź prącia, czego należy uczyć chłopców już od wczesnego dzieciństwa.
Do higieny intymnej należy używać tych samych środków myjących, którymi myjemy resztę ciała. Powinny być to środki delikatne, które nie będą drażniły skóry prącia czy moszny. Najlepiej używać płynów przeznaczonych do mycia niemowląt. Należy myć te okolice, ale nie pod silnym strumieniem wody.
Po oczyszczeniu skórę należy delikatnie osuszyć, a następnie – w zależności od stanu skóry – użyć kremu przeciw odparzeniom bądź na odparzenia.
Jak pielęgnować napletek u niemowlaka i małego chłopca? Czy należy go odciągać podczas mycia, czy nie? I kiedy napletek stanie się odprowadzalny?
Napletek u noworodków fizjologicznie jest sklejony z żołędzią prącia i nigdy nie należy go na siłę przesuwać w dół. Wynika to z tego, że blaszka wewnętrzna napletka całkowicie przylega do żołędzi prącia i nie ma przestrzeni pod napletkiem, zatem jego odciągnięcie nie jest możliwe.
Tylko u ok. 4% noworodków napletek jest odprowadzalny.
Wraz z upływem czasu napletek dojrzewa pod wpływem wytwarzającej się mastki, która stopniowo odkleja go od żołędzi, w związku z czym poszerza się jego ujście i staje się bardziej elastyczny. Przyczynia się do tego też stałe złuszczanie się nabłonka blaszki wewnętrznej, działanie strumienia moczu oraz fizjologiczne wzwody, a także codzienna kąpiel i mycie prącia przy zmianie pieluchy. W związku z tym powoli zaczyna się wytwarzać przestrzeń podnapletkowa i następuje stopniowe odklejanie się napletka.
Zatem fizjologią jest, że w okresie niemowlęcym, a czasem i później można odsłonić jedynie niewielki fragment żołędzi prącia, a reszta wydaje się być przyklejona. Z czasem powinno stać się możliwe całkowite odsłonięcia żołędzi prącia. Nie ustalono sztywnej górnej granicy wieku, do której powinno to nastąpić. Kiedyś przyjęło się, że powinien to być 4. rok życia, gdyż w tym wieku u około 90% chłopców napletek jest całkowicie odprowadzalny. Jednak dopóki nie ma w wywiadzie nawracających zapaleń napletka, prącia czy układu moczowego, granicę tę można przesunąć.
Pamiętajmy więc, że nigdy nie należy na siłę odciągać czy rozrywać napletka w żadnym wieku, gdyż jest on bardzo delikatny, a taki zabieg, który jest bardzo bolesny może u chłopca wywołać poważne skutki psychiczne i fizyczne. Na skutek takiej interwencji może dojść do popękania napletka i jego uszkodzenia, krwawienia czy zapalenia, czego następstwem będzie bliznowacenie napletka i jego zwężenie, czyli stulejka.
Niezstąpienie jąder – na czym polega i kiedy rodzice powinni zacząć się niepokoić?
W przypadku niezstąpienia jąder mamy do czynienia z wnętrostwem bądź z jądrem/jądrami wędrującymi.
Zstępowanie jąder do moszny jest procesem, który rozpoczyna się już w okresie płodowym i powinien zakończyć przed narodzeniem chłopca. U ok. 3,5% donoszonych noworodków płci męskiej stwierdza się brak jednego lub obu jąder w mosznie – stan taki nazywa się wnętrostwem i jest to jedna z najczęstszych wad rozwojowych, występująca u chłopców.
U dzieci przedwcześnie urodzonych, z małą masą urodzeniową procent ten jest znacznie większy i wynosi ok. 30%, a ma to związek z tym, że w warunkach prawidłowych jądra zstępują do moszny w ostatnim miesiącu życia płodowego.
Zazwyczaj samoistne zstępowanie jąder obserwuje się w pierwszych trzech miesiącach życia.
W 1. roku życia u mniej niż 1% chłopców stwierdza się niezstąpione jądra, które po tym okresie należy sprowadzić operacyjnie do moszny, gdyż samoistnie w tym wieku nie zstąpią. Jest to bardzo ważne, gdyż w mosznie panują optymalne warunki dla jąder do produkcji plemników w przyszłości – panuje tam między innym odpowiednia temperatura, która jest o 2-3 stopnie Celsjusza niższa niż np. w jamie brzusznej.
Niezstąpienie jąder może prowadzić do niepłodności
Nie należy tego zaniedbać, gdyż skutki zbyt późnego zstąpienia bądź sprowadzenia jąder do moszny, jakimi są niepłodność czy zwiększone ryzyko nowotworu mogą być nieodwracalne. Dlatego bardzo ważna jest obserwacja i w razie konieczności odpowiednio szybkie skierowanie do chirurga dziecięcego. Nie ustalono jeszcze jednoznacznie granicy wieku, kiedy należy wykonać orchidopeksję, czy sprowadzenie jądra do moszny. Zazwyczaj taki zabieg przeprowadza się ok 2 roku życia.
W przypadku, gdy niezstąpione jądro można sprowadzić do moszny, lecz ma ono tendencję do cofania się do kanału pachwinowego, najczęściej pod wpływem zimna, strachu czy dotyku, mamy do czynienia z jądrem wędrującym. Reakcja taka wynika z nasilonego u niektórych chłopców odruchu nosidłowego, podczas którego pobudzony mięsień dźwigacza jądra podciąga mosznę i jądro ku górze. W tym przypadku zabieg chirurgiczny zdecydowanie jest potrzebny, niemniej wymagana jest konsultacja chirurgiczna i wykonywanie okresowych badań USG, aby kontrolować rozwój jądra poza moszną.
W związku powyższym jądra należy obserwować, najlepiej podczas codziennej kąpieli i sprawdzać, czy jądra zstąpiły do moszny – w ciepłej wodzie jądra nie powinny „wędrować” i być w mosznie. Takie wędrowanie jąder zazwyczaj mija samo, ale jeśli u dziecka moszna częściej jest pusta konieczna jest wizyta u chirurga oraz u endokrynologa dziecięcego, którzy zdecydują o sposobie leczenia – hormonalnym bądź operacyjnym.
Przeczytaj także: Ciemiączko u noworodka – jak o nie dbać?
Spontaniczne wzwody niemowlęce – co to jest, kiedy występuje, z czym jest związane?
Wzwód u noworodka czy niemowlaka jest naturalnym zjawiskiem i nie powinien wywoływać niepokoju.
Erekcje są zjawiskiem prawidłowym, a dzięki wysoko rozwiniętej technologii diagnostyki prenatalnej możemy zaobserwować je już w życiu płodowym. Jest to naturalny odruch organizmu, nie mający nic wspólnego z seksualnością. Często pojawiają się przy wypełnionym pęcherzu. Spontaniczne wzwody sprzyjają odklejaniu się napletka od żołędzi i przyspieszają ten proces. Nie należy więc tym się przejmować, ponieważ nie jest to odchylenie od normy, a wręcz przeciwnie.
Jakie są najczęstsze problemy, zakażenia itp. związane z genitaliami u małych chłopców? I jak im zapobiegać?
Stulejka
Warto wiedzieć, że nie każdy wąski i nieodprowadzalny napletek jest stulejką. O stulejce mówimy wówczas, gdy dochodzi do patologicznego zwężenia ujścia napletka, co jest związane z jego zwłóknieniem i zbliznowaceniem. Spowodowane jest to najczęściej wcześniejszymi stanami zapalnymi napletka lub mechanicznym jego uszkodzeniem.
Prawdziwa stulejka zdarza się rzadko i na pewno nie powinno się jej rozpoznawać u noworodków czy niemowląt. Stulejkowaty napletek szczelnie przykrywa ujście cewki moczowej i przypomina wąską, wydłużoną rurkę, której nie daje się odprowadzić.
Podczas oddawania moczu, strumień przeciska się z trudem i można zauważyć „balonik” utworzony przez zatrzymany mocz. Zaawansowana stulejka niekiedy może doprowadzić do wystąpienia objawów dyzurycznych, czyli dolegliwości bólowych przy oddawaniu moczu, zakażenia układu moczowego czy nawet zatrzymania moczu.
Stulejka wymaga leczenia, gdyż powoduje u dziecka dyskomfort przy oddawaniu moczu oraz utrudnia higienę. Zazwyczaj wystarcza leczenie miejscowe i trening napletka, rzadko niezbędny jest zabieg chirurgiczny.
Podstawą leczenia stulejki jest zwykła codzienna higiena, zwłaszcza gdy wcześniej napletek nigdy nie był odciągany. Najlepiej to robić po kąpieli w ciepłej wodzie, kiedy skóra jest miękka i bardziej podatna na rozciąganie. Odciągamy napletek tylko i wyłącznie do uzyskania pierwszego oporu, gdyż dalsze odciąganie może sprawić dziecku ból i uszkodzić napletek.
Następnie smarujemy napletek tłustą obojętną maścią, np. wazeliną, co sprawi, że blaszka wewnętrzna napletka będzie się ślizgać po żołędzi i dojdzie do stopniowego jego odklejania. Trzeba jednak uzbroić się w cierpliwość, gdyż na efekt niekiedy trzeba poczekać miesiąc i niestety metoda ta nie sprawdzi się przy zaawansowanej stulejce.
Jeśli powyższa metoda nie przyniesie efektu, zaleca się stosowanie maści sterydowych, o czym powinien zadecydować lekarz. Ich zadaniem jest ścieńczenie skóry i zwiększenie elastyczności napletka. Należy je stosować regularnie nawet przez 2 miesiące, 1-2 razy dziennie. Smarujemy cienką warstwą odciągnięty do pierwszego oporu napletek, ale tylko w obrębie zwężonego ujścia.
Niekiedy po zaprzestaniu kuracji dochodzi do ponownego zwężenia napletka. Aby temu zapobiec należy codziennie przy myciu odciągać napletek, można też w ramach kuracji podtrzymującej stosować maści sterydowe 1-2 x w tygodniu. Jeśli już dojdzie do ponownego zwężenia, po kilku miesiącach można powtórzyć kurację.
Ostateczną metodą leczenia stulejki jest leczenie chirurgiczne. Jednak rzadko jest to konieczne, gdyż zazwyczaj wystarczą powyższe metody.
Należy odróżniać „fizjologicznie wąski napletek” od stulejki, gdyż zdecydowana większość długich napletków nie ma nic wspólnego ze stulejką i nie wymaga żadnych manipulacji ani leczenia.
W okresie niemowlęcym, a czasem i później, można odsłonić jedynie niewielki fragment żołędzi prącia, a reszta wydaje się być przyklejona.
Wodniak jądra
Wodniak jądra to stan, w którym dochodzi do nagromadzenia się płynu w niezarośniętym wyrostku pochwowym otrzewnej lub pomiędzy osłonkami własnymi jądra.
Wodniaki częściej występują po prawej stronie, rzadko obustronnie. Najczęściej występują wodniaki pierwotne, które stanowią 90% obserwowanych wodniaków u dzieci.
Wodniaki wtórne występują przede wszystkim u dorosłych i powstają na skutek różnych chorób, takich jak zapalenie jądra czy najądrza. Mogą być również objawem toczącego się procesu nowotworowego w jądrze. Dlatego mimo, że do rozpoznania wodniaka wystarczy zazwyczaj badanie lekarskie, warto wykonać też badanie USG celem zróżnicowania zmiany z przepukliną pachwinową, skrętem jądra czy nowotworem.
Wodniak jądra objawia się asymetrycznym bezbolesnym powiększeniem moszny – występuje jako miękki, elastyczny guz, w obrębie którego wyczuwa się jądro. Większość wodniaków cofa się samoistnie w ciągu 12-24 miesięcy życia i nie wymaga leczenia – nawet wodniaki znacznych rozmiarów cofają się samoistnie. Wyjątkiem jest sytuacja, kiedy wodniak się powiększa i powoduje dolegliwości bólowe – wówczas wymaga leczenia operacyjnego.
Wodniak jądra u starszych chłopców może powstać na skutek urazu lub nagłego wysiłku fizycznego, czasem pojawia się nagle bez uchwytnej przyczyny, a po kilku tygodniach ustępuje bez leczenia. Niekiedy mamy do czynienia z tzw. wodniakiem komunikującym, kiedy zachowana jest łączność z jamą otrzewną i płyn stale przemieszcza się w obie strony. Ten rodzaj wodniaka obserwujemy u chodzących chłopców, gdyż charakteryzuje się tym, że powiększa się wieczorem, a zmniejsza po spoczynku.
Przeczytaj także: Pieluszkowe zapalenie skóry – jak pielęgnować pupę dziecka przy PZS
Zapalenie jądra
Zwykle jest chorobą ostrą i rozwija się szybko, objawiając się bólem moszny, przeważnie jednostronnym, z towarzyszącym obrzękiem oraz znaczną bolesnością podczas palpacji. Skóra moszny jest zaczerwieniona, a jądro po stronie chorej jest uniesione oraz powiększone. U młodych mężczyzn może się pojawić krew w nasieniu.
Zapalenie najczęściej jest wywołane przez bakterie lub wirusy (np. świnki). Często poprzedza je zakażenie układu moczowego – mogą wówczas występować objawy ogólne, takie jak gorączka, złe samopoczucie, nudności, wymioty czy ból głowy.
Gdy wystąpią powyższe objawy zawsze należy skonsultować się z lekarzem, gdyż ich zlekceważenie może prowadzić do poważnych następstw, takich jak ropień moszny, utrata jądra lub trwałej niepłodności.
W zależności od przyczyny zapalenia stosuje się leczenie objawowe i wspomagające: odpoczynek, noszenie ciasnej bielizny, zimne okłady, leki przeciwbólowe i przeciwzapalne – w przypadku zapalenia wywołanego przez wirusy oraz ogólne i przyczynowe. Antybiotykoterapia – jeśli zapaleniu towarzyszy zakażenie dróg moczowych lub zapalenie zostało wywołane przez bakterie.
Zapaleniom jądra można częściowo zapobiegać, między innymi poprzez stosowanie szczepień ochronnych przeciwko śwince.
Zapalenie napletka/prącia
Objawia się zaczerwienieniem i obrzękiem napletka, żołędzi bądź całego prącia, niekiedy spod napletka sączy się ropna wydzielina. Zapaleniu mogą towarzyszyć objawy dyzuryczne, czyli dolegliwości bólowe przy oddawaniu moczu.
Przyczyny infekcji napletka i prącia mogą być różne – przede wszystkim niedostateczna higiena – zabrudzenie kałem, ciasne i mokre pieluszki, ale także podrażnienie przez środki myjące czy nawilżane chusteczki, drobnoustroje oraz urazy, spowodowane np. zbyt forsownym odciąganiem napletka.
W zależności od przyczyny i stopnia zaawansowania zapalenia leczenie jest miejscowe lub ogólne. Łagodne dolegliwości wystarczy leczyć okładami ze środków odkażających czy rumianku, często myć prącie wodą z mydłem. Niekiedy niezbędne jest zastosowanie miejscowych preparatów przeciwgrzybicznych, przeciwbakteryjnych bądź sterydowych.
Zaawansowane dolegliwości należy leczyć ogólnymi środkami przeciwbólowymi i przeciwzapalnymi czy nawet antybiotykiem, zwłaszcza jeśli dodatkowe występuje zakażenie dróg moczowych.
Jako że zdecydowanie lepiej zapobiegać niż leczyć bardzo ważna jest profilaktyka, czyli prawidłowa codzienna higiena i pielęgnacja narządów płciowych, częsta zmiana pieluszek oraz unikanie czynników, które mogą sprzyjać wystąpieniu zapalenia.
Skręt jądra
Jest stanem nagłym, wymagającym pilnej interwencji chirurgicznej, który objawia się wystąpieniem ostrego bólu, jednostronnego zaczerwienienia i obrzęku moszny, co często imituje objawy zapalenia jądra.
Dochodzi do niego, gdy nadmiernie ruchome jądro ulega „obrotowi” w obrębie moszny, co prowadzi do skręcenia się powrózka nasiennego.
W związku z tym, że w obrębie powrózka nasiennego biegną naczynia krwionośne zaopatrujące jądro, w wyniku skręcenia powrózka nasiennego dochodzi do przerwania napływu krwi do jądra, co może doprowadzić do jego martwicy, czyli trwałego uszkodzenia. Dlatego bardzo ważna jest szybka reakcja i interwencja chirurgiczna w ciągu najpóźniej 6-8h od wystąpienia objawów.
Warto zatem uświadomić chłopców, aby w razie pojawienia się takich dolegliwości nie wstydzili się o tym powiedzieć rodzicom bądź lekarzowi, gdyż mijający czas działa na niekorzyść i oddala od możliwości uratowania jądra.
Nowotwory jąder
Temat niezwykle ważny, gdyż wcześnie wykryte guzy jąder mogą być całkowicie wyleczalne, natomiast zbyt późno zdiagnozowane mogą dawać odległe przerzuty do wątroby, mózgu czy płuc. Dlatego bardzo ważne jest, aby uświadomić nastolatków, aby codziennie, przy każdym myciu badali sobie jądra. Gdy zaobserwują nieregularne, twarde i bezbolesne powiększenie się jądra, bezzwłocznie należy zgłosić się do lekarza, gdyż taki stan będzie wymagał dalszej diagnostyki. Nie tylko guz może być objawem nowotworu, niekiedy też mogą występować objawy ogólne, np. przedwczesne dojrzewanie płciowe.
Nowotwory jąder mają 3 szczyty zachorowalności – w wieku nastoletnim, po 20 roku życia i około 60 roku życia.
Wśród wszystkich guzów jąder 10% stanowią guzy w jądrach niezstąpionych, najczęściej w jądrach umiejscowionych w jamie brzusznej. Wskazuje to na niewątpliwą zależność pomiędzy zmianami nowotworowymi a wnętrostwem. Zmiany nowotworowe obserwowano również w jądrach przeciwległych, znajdujących w mosznie.
Każdy guz jądra powinien być traktowany jako złośliwy, dopóki nie zostanie to wykluczone. Nowotwory jąder u dzieci na szczęście występują rzadko, co oczywiście nie zwalnia z zachowania czujności onkologicznej.
Spodziectwo
To kolejna wada rozwojowa układu moczowo-płciowego u chłopców. Charakteryzuje się tym, że ujście zewnętrzne cewki moczowej znajduje się w nieprawidłowym miejscu – na brzusznej powierzchni prącia (najczęściej). Wyróżniamy też spodziectwo żołędziowe i kroczowe (najcięższe).
Wadzie tej często towarzyszy zwężenie dróg moczowych oraz przerost napletka, w ciężkich przypadkach występuje także niedorozwój prącia i rozszczepienie moszny. W tych przypadkach niekiedy jest problem z określeniem płci dziecka. Rozpoznanie zazwyczaj ustala się przy urodzeniu i dziecko zostaje skierowane do chirurga dziecięcego, gdyż wszystkie postacie spodziectwa wymagają leczenia chirurgicznego. W zależności od skomplikowania wady operacje są jedno – bądź wieloetapowe. Zabieg wykonuje się około 2. roku życia.
Załupek
Najczęściej dochodzi do niego na skutek celowego zsunięcia napletka bez ponownego naciągnięcia go na żołądź, co doprowadza do obrzęku żołędzi. Gdy napletek jest zbyt wąski, pozostaje w rowku za żołędzią, powodując ucisk, utrudniający prawidłowy odpływ krwi z żołędzi i napletka. Gdy ucisk jest duży i trwa długo, może dojść do martwicy żołędzi i skóry napletka spowodowanej niedokrwieniem.
Załupek wymaga pilnej interwencji, gdyż poza silnymi dolegliwościami bólowymi czy trudnościami w oddawaniu moczu, może doprowadzić do ciężkiego niedokrwienia czy nawet martwicy żołędzi.
Postępowanie polega na przywróceniu napletka do prawidłowej pozycji, czyli ponownego nasunięcia na żołądź. Gdy ból i obrzęk są bardzo nasilone, można próbować samodzielnie ściągnąć napletek po uprzednim nawilżeniu. Jeżeli napletek nie był bardzo ciasny, to zwykle się to udaje.
Jeżeli zaś obrzęk i ból są bardzo silne, załupek trwa długo, wystąpiło zasininie lub są cechy zapalenia żołędzi i napletka, należy pilnie zgłosić się na SOR do chirurga dziecięcego.
Higiena intymna u chłopców jest bardzo ważna i regularnie należy o nią dbać, a także często oglądać i badać jądra, gdyż może to zapobiec wystąpieniu wielu poważnych chorób w przyszłości.
Odpowiedzi udzieliła: Specjalista w dziedzinie pediatrii lek. Karolina Klauza, Centrum Zdrowia ETER-MED
Partner wpisu: BadamySie.pl – serwis oferujący możliwość wykupienia pakietów badań online
POLECAMY TAKŻE
Higiena intymna u dziewczynek – koniecznie trzeba to wiedzieć
Dodaj komentarz