Co to jest insulinooporność? Czy może wpływać na rozwój niepłodności i innych chorób? [webinar]

Insulinooporność to obniżona wrażliwość komórek na działanie insuliny. O tym, skąd się bierze insulinooporność i czy może stanąć na drodze do macierzyństwa opowiada dr Małgorzata Godziejewska-Zawada z Kliniki Endokrynologii Centrum Medycznego Kształcenia Podyplomowego w Warszawie, specjalista chorób wewnętrznych, endokrynologii oraz diabetologii.

Co to jest insulinooporność? Przyczyny występowania

Insulinooporność to nieprawidłowa odpowiedź tkanek na insulinę, co oznacza, że do wywołania danego efektu – obniżenia glukozy albo prawidłowego metabolizmu białek, węglowodanów, tłuszczów – niezbędne są wyższe stężenia insuliny.

Może być nabyta lub uwarunkowana genetycznie (lipodystrofia). W gabinetach lekarskich znacznie częściej spotyka się insulinooporność nabytą.

Insulinooporność o uwarunkowaniu genetycznym:

• Recepturowa

– uwarunkowana genetycznie (defekty receptora insulinowego) – typ A

– immunologiczna (obecność przeciwciał przeciw receptorowi insuliny) – typ B

• Postreceptorowa – możliwe defekty całego szlaku postreceptorowego.

Insulinooporność nabyta wynika z:

– nieprawidłowej diety
– braku wysiłku fizycznego
– sukcesywnego zwiększania masy ciała.

Możliwe jest także nakładanie się uwarunkowań genetycznych i środowiskowych, gdy występowanie tych ostatnich sprawi, że niewielkie predyspozycje genetyczne doprowadzą do rozwinięcia się insulinooporności.

Dlaczego insulinooporność i otyłość są ważne w aspekcie zdrowia?

Insulinooporność nie musi być wtórna do otyłości, może to być pierwotna przyczyna chorób u wielu osób. Jednak zarówno otyłość, jak i insulinooporność prowadzą do:

• zaburzeń gospodarki węglowodanowej organizmu, m.in.:

         – nietolerancji glukozy – 31%
         – cukrzycy typu 2 – do 7,5%
         – cukrzycy ciążowej – do 10x częściej

• nadciśnienia tętniczego i zwiększonego ryzyka chorób układu sercowo-naczyniowego
• problemów z poczęciem i utrzymaniem ciąży
• metabolicznej stłuszczeniowej choroby wątroby (MAFLD d. NAFLD)
• zwiększonego ryzyka wystąpienia raka sutka (szczególnie u kobiet po menopauzie) i raka endometrium (a także raka wątroby, jelita grubego, trzustki).

„Jeśli spojrzymy na najczęstszą przyczynę niepłodności kobiet w wieku rozrodczym, jaką jest zespół PCO, to taki zespół mógł powstać albo z powodu wzrostu stężenia LH, albo po prostu z powodu otyłości. I to, że mamy coraz więcej kobiet, które mają zespół PCO nie oznacza, że coraz więcej ma genetyczne uwarunkowania takich chorób, ale wynika z otyłości. Otyłość powoduje insulinooporność albo insulinooporność sprzyja otyłości. A oba te schorzenia sprzyjają hiperinsulinemii […]

Hiperinsulinemia wpływa na wątrobę w taki sposób, że hamuje produkcję białka wiodącego hormony płciowe. Zmniejszenie tej produkcji powoduje, że nawet wtedy, gdy mamy prawidłowe stężenie androgenów to te wolne androgeny, które zaczynają działać na kobietę, są znacznie lepiej dostępne, a jeżeli są dużo lepiej dostępne, to pobudzają LH, dają wszystkie objawy jak androgenizacja, jak nadmierne owłosienie, trądzik.

I może być tak, że robimy badania, całkowite androgeny są idealne, ale jeśli kobieta ma hiperinsulinemię i obniżone stężenie białka SHBG to te androgeny zwiększają pulę wolnych androgenów, które z jednej strony powodują hirsutyzm/wirtylizację, a z drugiej strony mogą hamować owulację poprzez wzrost LH” tłumaczy dr Małgorzata Godziejewska-Zawada z Kliniki Endokrynologii Centrum Medycznego Kształcenia Podyplomowego w Warszawie, specjalista chorób wewnętrznych, endokrynologii oraz diabetologii.

Leczenie insulinooporności w zespole PCO

W leczeniu insulinooporności wybór leków uzależniony jest od przyczyny jej występowania. Jeżeli przyczyną insulinooporności jest np. niedobór tkanki tłuszczowej w lipodystrofii, to lekami z wyboru są tiazolidinediony. Jeśli mamy prostą otyłość, bez bardzo nasilonej insulinooporności, to bardzo dobrym lekiem jest metformina, która hamując produkcję glukozy w wątrobie, obniża stężenia insuliny. Poprawia w związku z tym stężenie białka wiążącego hormony płciowe.

Jeżeli kobieta nie planuje w danym momencie ciąży, może brać leki antykoncepcyjne, które hamują gonadotropiny, zmniejszają także stężenie LH, a to zmniejszone stężenie LH powoduje, że w ogóle nie dochodzi do powstawania pierwotnych pęcherzyków i dzięki temu nie dochodzi do takiej degradacji jajnika, który nie lubi, gdy jest w nim coś kompletnie niepotrzebnego.

W związku z tym leki antykoncepcyjne są lecznicze w takim sensie, że z jednej strony, obniżając LH, hamują jajeczkowanie, a z drugiej strony  aktywują wątrobę do produkcji białka wiążącego hormony płciowe i dzięki temu mamy także mniejszą pulę dostępnych androgenów. Nie można oddzielić leczenia lekami antykoncepcyjnymi, jeśli ktoś jeszcze nie chce być w ciąży, a później, kiedy chce zajść w ciążę, to może odstawić leki antykoncepcyjne i kontynuować leczenie metforminą, ale jajnik nie będzie zupełnie zniszczony poprzez te wielokrotne nieprawidłowe owulacje i komórki tekalne, które w tym pęcherzyku zostały.

Może się również okazać, że powyższe sposoby leczenia nie będą wystarczające w obniżeniu ciężaru ciała. Czasem widać spektakularne efekty, ale nie zawsze można na to liczyć. Wtedy w leczenie włączamy liraglutyd, dulaglutyd lub semaglutyd, a jeżeli przyczyną otyłości jest podjadanie, to przepisujemy lek doustny o nazwie Mysimba.

Leczenie insulinooporności:

• Leki są bardzo ważne, ale konieczna jest zmiana trybu życia (zdrowa dieta, aktywność fizyczna), co jest niezbędnym składnikiem terapii,
• Metformina XR 1×2 tabl.750 mg (łączna dawka 1500 mg/dobę), leczenie należy zacząć od małej dawki (500 lub 750 mg) i zwiększać ją stopniowo co 10 dni do dawki docelowej, ew. do 2000 mg/dobę,
• Jeżeli leczenie metforminą nie jest wystarczające do osiągnięcia docelowych wartości wskaźnika HOMA, u osób z otyłością wskazane wdrożenie do leczenia agonisty receptora GLP-1 (w Polsce dostępne liraglutyd oraz – na razie niezarejestrowane do leczenia otyłości – dulaglutyd i semaglutyd, a wkrótce na rynku podwójny agonista rec. GLP-1 i GIP (tirzepatyd).
• Jeżeli niedobór wit. D u osób z otyłością – witamina D 4000 j./dobę

Gdy występuje stan przedcukrzycowy…

Jeżeli insulinooporność i otyłość trwają dłużej, to stopniowo zaczynają wzrastać stężenia glukozy. Czasem pojawia się także nieprawidłowa glikemia na czczo  albo nieprawidłowa tolerancja glukozy.

Zgodnie z zaleceniami Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego osoby, które mają stan przedcukrzycowy, zwłaszcza jeśli współistnieje nieprawidłowa glikemia na czczo i nieprawidłowa tolerancja glukozy, równolegle z modyfikacją życia, powinny brać prewencję farmakologiczną w postaci metforminą.

Podobnie zalecenia Amerykańskiego Towarzystwa Diabetologicznego jest, aby terapia metforminą była rozważana u takich osób, które mają zaburzenia gospodarki węglowodanowej, choć jeszcze nie mają cukrzycy.

Problem kobiet z PCO: czy OC zaburzą płodność?

W zespole PCO i w zaburzeniach takich jakich insulinooporność, gdzie jest zwiększone stężenie LH, co zwykle wiąże się z zespołem PCO, warto jest – jeśli w danym momencie nie planujemy ciąży – brać leki antykoncepcyjne. Nie zaburzają one płodności długofalowo.

Na podstawie 22 badań, w których uczestniczyło 14,884 kobiet odstawiających przyjmowane wcześniej leki antykoncepcyjne, 83,1% w ciągu pierwszych 12 miesięcy zaszło w ciąże. Dane z metaanalizy pokazują również, że czas stosowania leków antykoncepcyjnych nie wpływał znamiennie na powrót płodności.

Czy insulinooporność przed ciążą ma znaczenie?

Insulinooporność przed ciążą ma ogromne znaczenie. Badania pokazują, że kobiety, które mają nawracające poronienia w większym stopniu i w większym odsetku mają insulinooporność niż te kobiety, które są w grupie kontrolnej i mają mniejszą insulinooporność.

Sama ciąża również zwiększa insulinooporność. Jest to działanie absolutnie fizjologiczne, ponieważ gdy kobieta staje się insulinooporna w ciąży to może oddać glukozę płodu i ta zwiększona insulinooporność jest związana z tym, że narasta wzrost stężenia hormonów diabetogennych, działają przeciwstawnie do insuliny. Wzrost jest spowodowany również większym zapotrzebowaniem płodu na glukozę. Im większy jest płód, tym więcej glukozy zużywa, a zużywa ok. 6 mg/min/kg cc.

Nie jest niczym niespotykanym, że insulinowrażliwość w ciąży spada wraz z czasem trwania ciąży, dlatego że musimy dostarczyć dziecku coraz więcej glukozy.

Matka przestraja się w stan „przyśpieszonego głodowania” – przestrojenie z wykorzystania węglowodanów na wykorzystanie tłuszczów (glicerol i kwasy tłuszczowe). W związku z tym zwiększa się insulinooporność wątrobowa i obwodowa oraz wydzielanie insuliny. Ze względu na zwiększone wydzielanie insuliny w ciąży niezwykle łatwo jest przytyć. Należy uważać i pamiętać, że w ciąży trzeba zadbać o dietę, gdyż narastająca insulinooporność może sprzyjać zwiększonemu apetytowi.

Wykład dr Małgorzaty Godziejewskiej-Zawady z Kliniki Endokrynologii Centrum Medycznego Kształcenia Podyplomowego w Warszawie, specjalista chorób wewnętrznych, endokrynologii oraz diabetologii.

W webinarze Pani Doktor Małgorzata Godziejewska-Zawada opowiada o tym:

• Co to jest insulinooporność i dlaczego występuje
• Czym jest rogowacenie ciemne
• Jak wygląda laboratoryjne rozpoznanie insulinooporności
• Jak czytać OGTT
• Dlaczego insulinooporność i otyłość to istotne aspekty na drodze do zdrowia
• Czy u młodych kobiet otyłość może prowadzić do zaburzeń płodności
• Jak wygląda leczenie insulinooporności w PCO i nie tylko
• Czy insulinooporność zaburza płodność
• Czy insulinooporność przed ciążą ma znaczenie
• Dlaczego w ciąży odnotowuje się zwiększoną insulinooporność
• Jak insulinooporność wpływa na powikłania i wyniki ciąży u kobiet z PCOS
• Jakie efekty daje leczenie cukrzycy ciążowej metforminą
• Jak insulinooporność wpływa na płodność mężczyzn
• Jak niedobór testosteronu wpływa na rozwój cukrzycy, otyłości i zespołu metabolicznego
• Jak wyglądają mechanizmy w męskiej niepłodności związane z hiperglikemią
• Jaki sposób odżywiania i nawyki sprzyjają występowaniu insulinooporności
• Ile i jak się ruszać, by zapobiec insulinooporności
• Dlaczego jakościowy i długi sen jest tak ważny.

Współpraca płatna

Partner strategiczny działań edukacyjnych – Merck Sp. z o.o.