Potrzebujesz ich! Czym są komórki NK i jaki mają wpływ na niepłodność?

Komórki NK to rodzaj komórek naszego układu odpornościowego. Nazywane z angielskiego „naturalnymi zabójcami” mają zdolność do niszczenia komórek, uznanych przez organizm za wrogie. Jaki mają wpływ na naszą płodność i co powinny o nich wiedzieć osoby, cierpiące na zaburzenia immunologiczne, zapytaliśmy naszego specjalistę.

Czym są komórki NK ?

Komórki NK – z angielskiego natural killers – są istotnym elementem układu odpornościowego człowieka. Stanowią one od 5,6 do 31% limfocytów obecnych we krwi i odgrywają różne role.

Czym się charakteryzują?

Jak sama nazwa wskazuje są to komórki, które wykazują spontanicznie właściwości cytotoksyczne (zdolność do niszczenia) w stosunku do komórek uznawanych przez organizm za wrogie, nie prezentujących antygenów zgodności tkankowej. Z tego powodu są istotnym narzędziem obronnym organizmu – chronią przed komórkami wirusowymi i złośliwymi, atakując je w momencie, gdy dostaną odpowiedni sygnał od innych elementów układu odpornościowego. Mogą też angażować w cały proces odpowiedzi immunologicznej inne komórki, poprzez wytwarzane cytokiny.

Jaką rolę w organizmie odgrywają?

Komórki NK obecne są nie tylko we krwi obwodowej, ale również w macicy. W obu przypadkach pełnią jednak różne funkcje. Komórki NK maciczne posiadają słabe właściwości cytotoksyczne przeciwko komórkom nowotworowym oraz – w przypadku ciąży – zwykle nie niszczą komórek trofoblastycznych płodu. Ich aktywacja prawdopodobnie poprawia implantację zarodka i jego inwazję w endometrium.

Kiedy po raz pierwszy wykryto komórki NK ?

Pierwsze wzmianki na temat komórek NK pojawiły się w latach 70. ubiegłego stulecia. Odkryto je u zdrowych osób – mimo że kojarzone były z odpowiedzią przeciwnowotworową. Okazało się, że pełnią istotną funkcję, niejako hamując rozwój choroby już w jej zalążku. Od tego czasu, z uwagi na unikalne właściwości eliminacji komórek rakowych i zakażonych wirusami, są one często przedmiotem badań naukowych. Coraz więcej wiadomo także na temat roli, jaką komórki NK maciczne odgrywają w procesie zagnieżdżania się zarodka w macicy i rozwoju wczesnej ciąży.

Jaki wpływ na płodność i rozwój ciąży mają komórki NK?

Zagadnienie wpływu komórek NK na płodność i możliwość uzyskania prawidłowo rozwijającej się ciąży jest złożone. Wydaje się, że najistotniejsze jest ich znaczenie dla możliwości wczesnego rozwoju zarodka w endometrium. Większość komórek NK w macicy należy do grupy CD56 bright. To one otaczają zagnieżdżający się w macicy zarodek i chronią przed szkodliwymi dla procesu implantacji innymi komórkami układu odpornościowego.

Jako niekorzystną dla rozwoju ciąży uznaje się aktywność komórek NK CD56 dim – powinno być ich tylko do 10% wśród wszystkich komórek NK w macicy. Potwierdzają to badania prowadzone na grupach kobiet, które doświadczyły nawracających utrat ciąż.

Analizy wykazały, że w ich przypadku odsetek NK CD56 dim często przekraczał 10% nawet przy utrzymującej się w normie ogólnej liczbie komórek NK. Warto wiedzieć, że liczba komórek NK znacząco się zmienia podczas cyklu, istotnie rosnąc w trakcie fazy lutealnej w macicy (prawdopodobnie częściowo z powodu przechodzenia tych komórek z krwi obwodowej do macicy). Dlatego podwyższony odsetek NK CD56dim w krwi obwodowej może stanowić wskaźnik zagrożenia ciąży.

A jaki jest ich wpływ na implantacje zarodka?

Komórki NK maciczne kontrolują przebieg implantacji zarodka i uczestniczą w procesie odpowiedniego przekształcania naczyń macicznych, by dostosować je do nowych funkcji związanych z ciążą. Badania komórek NK we krwi udało się skorelować z parametrami macicznymi mającymi związek z implantacją. Ich wysoki poziom jest powiązany ze zmniejszonym przepływem macicznym krwi we wczesnej ciąży.

Jakie są prawidłowe normy laboratoryjne komórek NK?

W której fazie cyklu robić poszczególne badania hormonalne

Badanie komórek NK we krwi obwodowej musi być przeprowadzone wraz z badaniem pozostałych subpopulacji limfocytów. Daje to pełny pogląd na problem i zmniejsza ryzyko błędnego wyniku oraz jego niewłaściwej interpretacji. Istnieje wiele dowodów w literaturze medycznej, że podwyższony poziom komórek NK, a szczególnie zaburzenia procentowego udziału poszczególnych ich subpopulacji (CD56 bright i CD56 dim) współwystępuje z nawracającymi utratami ciąż. Przyjmuje się, że w przypadku badań z krwi obwodowej prawidłowy odsetek CD56 dim powinien utrzymywać się na poziomie 90-100%, zaś CD56 bright – od 0 do 10% wszystkich komórek NK.

Czy i jak bada się poziom komórek NK w macicy?

Badanie komórek NK w biopsji śluzówki macicy (endometrium) jest obecnie niewystandaryzowane i może rodzić wiele trudności. Zastosowanie standardowych metod – najczęściej zakładających pewną subiektywność oceny – nie pozwala na rozróżnienie w analizowanym materiale komórek NK dim i bright. Jednocześnie ów podział jest istotny, bo przecież CD56 bright będą wspierać implantację, a CD56 dim mogą negatywnie wpływać na rozwój wczesnej ciąży.

Do tego znaczący wpływ na uzyskiwane wyniki może mieć przebieg cyklu menstruacyjnego (liczba komórek NK w macicy bardzo zmienia się jego trakcie, rosnąc nawet 10-krotnie w ciągu kilkunastu dni), co utrudnia jednoznaczną interpretację.

Obecnie wiele ośrodków na świecie pracuje nad walidacją takiej metody, która umożliwi wprowadzenie oceny komórek KN w macicy do rutynowych zastosowań klinicznych.

Dlaczego kobietom po poronieniach zaleca się badanie poziomu NK?

Przeprowadzenie diagnostyki w kierunku zaburzeń immunologicznych rekomenduje się tylko w określonych przypadkach. Nie jest zasadne zlecanie takich badań wszystkim pacjentom leczącym się z powodu niepłodności.

Wskazaniem do przeprowadzenia pogłębionej analizy czynnika immunologicznego są nawracające utraty ciąż (przynajmniej 2 kolejne zgodnie z wytycznymi ASRM – American Society for Reproductive Medicine) lub niepowodzenia implantacji dobrej jakości zarodków (w stadium blastocysty) – jeśli oczywiście nie zidentyfikowano innych przyczyn braku ciąży.

Warto wiedzieć, że w przypadku niepowodzenia transferów zarodków na drugą lub trzecią dobę, diagnostyka układu odpornościowego nie jest pierwszym wyborem. Przyczyn braku ciąży może być znacznie więcej – wymagają one szerokiego spojrzenia na problem, w tym przede wszystkim w kontekście potencjału rozwojowego zarodków.

Co trzeba wiedzieć o leczeniu zaburzeń immunologicznych u kobiet, doświadczających poronień?

Skuteczne leczenie kobiet cierpiących z powodu zaburzeń immunologicznych wymaga od opiekującego się nimi lekarza specjalistycznej wiedzy i dużego doświadczenia. Postępowanie powinno opierać się o wyniki szczegółowych badań i potwierdzoną diagnozę. Na zaburzenia płodności wpływać może wiele czynników, w tym przede wszystkim wiek kobiety i jej rezerwa jajnikowa (liczba i jakość komórek jajowych). Efektywna terapia musi uwzględniać wiele aspektów – niepowodzenia implantacji i poronienia nawracające nie muszą być każdorazowo kojarzone z problemami immunologicznymi. Przyjęcie standardu leczenia zaburzeń immunologicznych w każdym przypadku wielokrotnych utrat ciąż może czasem przynieść więcej szkody niż pożytku.

Na czym polega leczenie zaburzeń związanych z komórkami NK?

Witamina D wpływa na płodność – jak ją suplementować?

Leczenie zaburzeń związanych z komórkami NK, jak i innych zaburzeń immunologicznych, powinno być ograniczone do grupy poprawnie zdiagnozowanych pacjentek. Musi też opierać się na ekonomicznie uzasadnionych i bezpiecznych schematach leczenia. Ocena poziomu komórek NK, a szczególne ocena odsetków CD56 dim i bright jest niezbędna do podjęcia prawidłowej decyzji o wprowadzeniu terapii i jej rodzaju.

W przypadku nieprawidłowości warto sprawdzić rzeczywisty poziom witaminy D (standardowo dostępne testy nie spełniają tej funkcji). Wartości odbiegające od normy mogą być przyczyną zaburzeń ilościowych komórek NK i ich subpopulacji.

Prosta suplementacja w wybranych przypadkach jest wystarczająca, by zlikwidować problem.

Czy stosuje się terapię farmakologiczną?

Terapia zaburzeń immunologicznych powinna zawsze być zindywidualizowana i prowadzona w oparciu o bieżącą kontrolę poziomu subpopulacji limfocytów. Na ogół obejmuje ona odpowiednią farmakoterapię – dobór leku musi jednak być spersonalizowany i dokonany na podstawie wskazań. W przypadku niepowodzenia leczenia oraz po pełnej analizie sytuacji klinicznej, można zdecydować się na bardziej inwazyjne postępowanie (np. zastosowanie wlewów).

Nie poleca się natomiast szczepienia kobiet limfocytami partnera. Może to spowodować nieodwracalne skutki uniemożliwiające uzyskanie kolejnej ciąży.

Rozmawiała: Paulina Ryglowska-Stopka

Konsultacja medyczna: prof. dr hab. n. med. Krzysztof Łukaszuk, kierownik Kliniki Leczenia Niepłodności INVICTA 

Polecamy także:

PCOS – szybka diagnoza i dobre leczenie to szansa na naturalne poczęcie dziecka

Immunologiczna przyczyna niepłodności – jak ją zdiagnozować i jak leczyć

Gen MTHR – dlaczego warto go zbadać, zanim zajdziesz w ciążę

Paulina Ryglowska-Stopka

Autorka książki (jako Laura Lis) "Moje in vitro. Historia prawdziwa", w której pisze, że cuda się zdarzają i nigdy nie należy tracić nadziei.