Komórki macierzyste z krwi pępowinowej noworodka mogą stać się najlepszą polisą na życie. To one w przyszłości pomogą rodzinie w leczeniu chorób krwi, nieuleczalnych chorób układu nerwowego czy nowotworów. Na czym polega pobranie krwi pępowinowej podczas porodu, dlaczego jest tak ważne oraz jak wybrać dobry bank komórek macierzystych?
O komórkach macierzystych wiemy wciąż niewiele i niewielu rodziców decyduje się na ich pobranie – z czego to wynika?
Wydaje się, że jest tak z kilku powodów. Ciągle jeszcze w Polsce mało się mówi o korzyściach wynikających z przechowywania komórek macierzystych i możliwościach ich wykorzystania. Co jakiś czas pojawiają się doniesienia o zastosowaniach, projektach badawczych i badaniach klinicznych, jednak w gąszczu innych informacji skierowanych do rodziców oczekujących dziecka te dane giną jako mało atrakcyjne. Kolejny powód to fakt, że usługa jest odpłatna zarówno w momencie przygotowania materiału, jak i przez kolejne lata przechowywania. To powoduje, że część rodziców, nawet przekonana co do zasadności pobrania i przechowywania komórek rezygnuje z tej możliwości.
Mówi się, że komórki macierzyste są jak matryca. Co jest na niej zapisane?
Najpewniej autor tego powiedzenia miał na myśli zdolność komórek macierzystych do wielokrotnego namnażania oraz do przekształcania się w inne komórki, z których składa się ludzki organizm: komórki nerwowe, mięśni, krwi… Biorąc pod uwagę, że komórki powstają jeszcze w życiu płodowym i biorą udział w powstawaniu małego człowieka, to jak najbardziej uzasadnione i oczywiste, lecz to, że zachowują ten niezwykły potencjał jest naprawdę wyjątkowe!
Czy to prawda, że komórki macierzyste można pobrać tylko i wyłącznie podczas porodu? I dlaczego krew pobrana z pępowiny jest tak cenna i unikalna, że matka staje przed wyborem: teraz albo nigdy.
Komórki macierzyste można pobrać od człowieka na różnych etapach jego życia, np. z tłuszczu, krwi, szpiku. Jednak zgodnie z wynikami wielu badań naukowych, komórki macierzyste odzyskane z krwi pępowinowej posiadają sporo zalet, których nie mają komórki pochodzące ze szpiku: są młodsze, mniej dojrzałe oraz bardziej plastyczne, co powoduje, że posiadają duży potencjał proliferacyjny, czyli dużą zdolność namnażania się po przeszczepieniu, a ponadto komórki układu odpornościowego rozwijającego się po przeszczepie z komórek krwi pępowinowej posiadają większą zdolność do walki z komórkami nowotworowymi (efekt przeszczep przeciw białaczce).
Najczęściej wskazuje się na następujące źródła pozyskiwania komórek macierzystych:
szpik kostny, który jest źródłem wykorzystywanym standardowo do przeszczepienia – jednak nie zawsze udaje się znaleźć odpowiedniego dawcę;
tkanka tłuszczowa, której człowiek jednak może mieć ograniczone ilości, a samo pobranie wymaga kwalifikacji medycznej, jest zabiegiem chirurgicznym, a pobrany materiał ma ograniczone zastosowania;
zęby mleczne dzieci, z których zbieranie komórek nie ma w tej chwili uzasadnienia medycznego, ponieważ nie wykonuje się przeszczepów takich komórek – ponadto w Polsce nie ma jeszcze ośrodków świadczących taką usługę;
komórki macierzyste odzyskiwane z krwi pępowinowej. Ze wszystkich omawianych możliwości, jest to najprostszy sposób odzyskania komórek macierzystych. Jest zarazem nieinwazyjny ze względu na sposób pobrania, satysfakcjonujący jeśli chodzi o odzysk komórek macierzystych, pozwalający na pobranie i przygotowanie materiału zanim człowiek będzie w sytuacji potrzeby wykorzystania, a tym samym jako działanie prewencyjne, najbardziej racjonalny.
WAŻNE! Krew pępowinową można pobrać tylko raz: bezpośrednio po narodzinach dziecka. Jeśli nie przeprowadzi się takiej procedury, pępowina i łożysko, wraz z cenną krwią pępowinową, zostaną zutylizowane jako odpad medyczny.
Wśród komórek macierzystych można wyróżnić komórki mezenchymalne i komórki krwiotwórcze. Jak mogą się przydać oba te rodzaje komórek w przyszłości?
Komórki macierzyste pochodzące z krwi pępowinowej to tzw. komórki multipotencjalne. Oznacza to, że mają potencjał przekształcania się we wszystkie komórki organizmu. Są to pierwotne komórki ludzkiego organizmu i wyróżnia je nieograniczona zdolność podziału i rozwoju. Z nich rozwijają się wszystkie części ludzkiego organizmu: skóra, mięśnie, kości, nerwy, komórki krwi i organy. Jak to się dzieje?
Pierwszymi komórkami tworzącego się człowieka są embrionalne komórki macierzyste, powstające po zapłodnieniu komórki jajowej. Komórki macierzyste, dzieląc się, dają początek innym komórkom, które różnicują się w procesie dalszych podziałów w komórki krwi (krwinki czerwone, leukocyty i płytki krwi) oraz w komórki, które dają początek komórkom tkanki kostnej, tłuszczowej, mięśniowej oraz komórkom stanowiącym tak zwane podścielisko szpiku.
Pobrane komórki krwiotwórcze mogą przydać się w przypadku konieczności przeszczepienia szpiku – dla danej osoby, rodzeństwa – a nawet rodzica. Komórki mezenchymalne mogą być wykorzystane tam, gdzie zależy nam na regeneracji tkanek, np. nerwowej czy stawowej.
Czy to prawda, że komórki macierzyste z krwi pępowinowej są cenniejsze niż te ze szpiku kostnego? I dlaczego? Podobno zdolność regeneracyjna tych macierzystych jest dziesięciokrotnie większa niż w przypadku komórek pobieranych ze szpiku….
Do wykorzystywania szpiku kostnego w medycynie jesteśmy już „przyzwyczajeni” – każdy czytał w prasie ogólnodostępnej lub oglądał filmy o przeszczepach szpiku ratujących życie. To fakt! Jednak należy pamiętać, że pobranie szpiku jest zabiegiem inwazyjnym i nie zawsze istnieje możliwość znalezienia odpowiedniego dawcy. W przypadku braku dawcy dla chorych wymagających przeszczepienia jest to wyrok śmierci. Dlatego wszędzie tam, gdzie jest to możliwe, warto rozważyć zdeponowanie krwi pępowinowej dziecka…
Korzystanie z komórek macierzystych, pochodzących z krwi pępowinowej, ma kilka zasadniczych zalet.
Przeszczep własnych komórek macierzystych gwarantuje całkowitą zgodność tkankową, a w wypadku przeszczepu dla lub od rodzeństwa zapewnia komórki do przeszczepienia, nie narażając na ryzyko związane z pobraniem szpiku kostnego.
Przeszczepienie własnej krwi pępowinowej całkowicie eliminuje ryzyko odrzucenia przeszczepu obecne przy standardowych przeszczepach szpiku.
Znalezienie odpowiedniego dawcy szpiku kostnego jest trudne, czasochłonne i nie zawsze skuteczne. Zdarza się też, że nawet zgodny tkankowo dawca nie może oddać szpiku z innych względów medycznych. Przechowywana krew pępowinowa jest dostępna w każdej chwili.
Pobranie krwi pępowinowej jest szybkie, bezpieczne i bezbolesne. Pobranie szpiku – nawet od dawcy rodzinnego – jest dużym zabiegiem wykonywanym w znieczuleniu ogólnym.
Krew pępowinowa może też być często wykorzystana w przypadku konieczności przeszczepienia szpiku u rodzeństwa – w takich wypadkach może zapewnić lepsze wyniki leczenia niż wykorzystanie samego szpiku.
Kiedy przyszli rodzice powinni podjąć decyzję o pobraniu komórek?
Decyzję rodzice mogą podjąć w dowolnym momencie trwania ciąży, jednak najpóźniej w dniu porodu. W przypadku naszego BKM nOvum, tzw. awaryjne zestawy do pobierania krwi pępowinowej znajdują się na oddziałach położniczych, wiec nawet jeśli rodzice taką decyzję podejmą już w szpitalu, położna będzie mogła pobrać krew pępowinową. Warto jednak na etapie ostatniego trymestru ciąży zebrać wszystkie dane, omówić temat rodzinnie, podjąć decyzję i na spokojnie umówić się na spotkanie w Banku. Konsultant w Banku na pewno udzieli wszystkich informacji, przygotuje dokumenty i zestaw.
Krążą opinie, że krew pępowinowa, którą pobiera się w trakcie porodu i oddaje do Banku Komórek Macierzystych osłabia dziecko, zwłaszcza wcześniaki. Czy to prawda? Jaką ilość krwi się pobiera w trakcie porodu?
Ależ to kompletnie nieprawda! każdym przypadku, po narodzinach dziecka pępowina zostaje zaciśnięta i przecięta. Przed urodzeniem łożyska, krew w sposób jałowy pobierana jest z żyły pępowinowej lub łożyska, czyli odbywa się to na etapie, kiedy krew i tak nie trafiłaby już do krwioobiegu noworodka.
Krew znajdująca się pępowinie i łożysku może zostać pobrana albo stanie się odpadem medycznym – nie ma pośredniego rozwiązania.
Ilość pobranej krwi różni się znacząco i zależy od czynników fizjologicznych organizmu matki dziecka. W zależności od tego, ile krwi zostanie pobranej i jakie są jej parametry życiowe, można przechowywać ją w jednej lub kilku komorach mrożeniowych. Podział na kilka próbek umożliwi w przyszłości wielokrotne (nawet 10-krotne!) wykorzystanie komórek. Jest to jednak możliwe tylko wtedy, gdy podczas pobrania udało się odzyskać dużą objętość krwi, a badanie laboratoryjne potwierdza jej wysoką morfologię.
Od kilku lat w USA opracowano metody namnażania krwi pępowinowej do przeszczepienia – umożliwiające nawet kilkusetkrotne zwiększenie liczby komórek macierzystych przez przeszczepieniem.
Wśród przyszłych rodziców jest dużo spekulacji i zarazem niepokoju, czy faktycznie oddana krew do BKM nadaje się do użytku za kilkanaście lat. Jak długo komórki macierzyste zachowują swoje właściwości? Czy jest jakiś termin ważności, po którym nie nadają się do użycia? Czy może to tylko niebezpieczny mit, który zniechęca do oddawania krwi pępowinowej?
Krew pępowinowa, podobnie jak inne ludzkie komórki, może być przechowywana w ciekłym azocie przez wiele lat, nie tracąc przy tym swojego biologicznego potencjału. Z doniesień naukowych wynika, że z powodzeniem wykorzystano komórki macierzyste, które były przechowywane ponad 30 lat.
Nasze laboratorium bazuje na kriobiologicznych doświadczeniach Przychodni Lekarskiej nOvum, gdzie przechowywane są ludzkie komórki rozrodcze i zarodki. W nOvum rodziły się dzieci z ciąż poczętych z zarodków przechowywanych 16 lat! Mamy więc duże doświadczenie w zakresie kriokonserwacji, no i pewność, że nasze doświadczenie nie jest tylko teoretyczne, bo niejednokrotnie zostało potwierdzone w rzeczywistości. Ponadto posiadamy akredytację Ministerstwa Zdrowia potwierdzającą standardy jakości z jakimi pracujemy.
Czy w przyszłości rodzeństwo, rodzice i bliscy krewni mogą być odbiorcami takiej krwi?
Aktualnie rozwijana jest nowa metodyka przeszczepów szpiku – przeszczepy haploidentyczne – w takim typie przeszczepów komórki macierzyste nie muszą być całkowicie zgodna z biorcą – umożliwia to rodzinne wykonanie przeszczepów u 75% rodzeństwa i u obu rodziców. Ponadto pojawiają się możliwości zastosowania komórek macierzystych, by modulować działanie układu odpornościowego – np. w chorobach z autoagresji – gdzie wystarczające jest podanie małej liczby komórek i nie muszą one być zgodne z biorcą.
Standardowo, z wykorzystaniem dotychczasowych metod, szanse na możliwość przeszczepienia krwi pępowinowej rodzeństwu wynoszą 25%. Pierwszy raz przeszczepu rodzinnego dokonano w 1988 r., kiedy małemu chłopcu, cierpiącemu na szczególnie groźną formę anemii, przeszczepiono komórki macierzyste z krwi pępowinowej jego siostrzyczki.
Komórki macierzyste są wykorzystywane w leczeniu ponad 70 chorób. Jakich, oprócz wspomnianej anemii?
Lista chorób, w leczeniu których można wykorzystywać komórki macierzyste, to rzeczywiście kilkadziesiąt pozycji. Podstawowy podział zastosowania to wykorzystanie w leczeniu hematologicznym i onkologicznym oraz w medycynie regeneracyjnej. Medycyna regeneracyjna to stosunkowo młoda i dynamicznie rozwijająca się dziedzina, która specjalizuje się w przywracaniu prawidłowego funkcjonowania zniszczonych organów: serca, układu nerwowego, skóry, rogówki oka, mózgu. Ten dział medycyny rozwija się dynamicznie, co w niedalekiej przyszłości daje realne szanse na wyleczenie coraz większej liczby chorób, które były do tej pory uważane za nieuleczalne. W światowych publikacjach medycznych znajduje się coraz więcej doniesień o skutecznych zastosowaniach klinicznych.
W Polsce także przeprowadzono kilkadziesiąt takich zabiegów, z czego kilkanaście u dzieci.
To prawda. Zastosowania mają miejsce również w Polsce, między innymi na oddziale neonatologicznym, gdzie podane były w celu poprawy ogólnego dobrostanu wcześniaków.
Czy jeśli ktoś nie zdecydował się na oddanie takich komórek, może liczyć na komórki „cudze”?
Komórki macierzyste z krwi pępowinowej do 18. roku życia są własnością rodziców, po tym okresie natomiast stają się depozytem należącym do dziecka. Każdy posiadacz depozytu może zrzec się praw do niego na rzecz wykorzystania dla innej osoby.
Dodatkowo istnieje możliwość skorzystania z banku publicznego, natomiast w Polsce ilość zgromadzonych depozytów jest bardzo uboga, co ogranicza możliwość ich wykorzystania. W tym przypadku trzeba pamiętać o konieczności wystąpienia zgodności tkankowej, która jest kluczowym kryterium do zakwalifikowania materiału do przeszczepu.
Jak zatem wybrać odpowiedni bank komórek macierzystych?
Rodzice, którzy podejmą decyzję o przechowywaniu komórek dziecka, powinni dokładnie poznać ofertę banków. Przede wszystkim warto sprawdzić, czy bank jest ośrodkiem medycznym, czy też po prostu instytucją komercyjną. Czy ma własną siedzibę, jak długo funkcjonuje na rynku, czy ma własne know-how i doświadczony zespół. Jeśli to możliwe, warto porozmawiać z pracownikami w siedzibie banku i starannie dopytać o wszystkie szczegóły.
Ile kosztuje taki depozyt w prywatnym banku?
Zarówno koszt przygotowania depozytu, jak i przechowywania jest uzależniony od ilości pobranej krwi oraz wybranej liczby komór mrożeniowych, jednak mieści się w granicach 1500- 2000 zł., a roczne przechowywanie w granicach 500- 800 zł. Banki oferują też okresowe promocje, z których warto skorzystać.
Te kwoty mogą być dla wielu rodziców zbyt duże. Zresztą wiele osób uważa, że pobranie komórek macierzystych i ich przechowywanie to przywilej dla zamożnych. Tymczasem istnieją banki publiczne, do których można bezpłatnie oddać taką krew. Jaka jest różnica między bankiem publicznym a prywatnym?
Różnica dotyczy możliwości wykorzystania takiego depozytu. W prywatnym banku, właścicielem depozytu są rodzice, a następnie, po osiągnięciu pełnoletności – dziecko, którego krew została zdeponowana. W bankach publicznych właścicielem depozytów jest Państwo, co oznacza, że w przypadku konieczności wykorzystania komórek, rodzice czy też dorosłe dziecko nie mogą liczyć na wykorzystanie własnego materiału.
Oddanie krwi do banku publicznego odbywa się według zasad podobnych do całego systemu honorowego krwiodawstwa: oddawana krew trafia do ogólnej puli potrzebujących. Tym samym nie spełni funkcji „polisy ubezpieczeniowej” konkretnego dziecka.
No dobrze – zdecydowaliśmy się na oddanie takich komórek do banku, podjęliśmy decyzję o takiej inwestycji. Jak wygląda więc procedura ich wykorzystania w sytuacji, gdy ich potrzebujemy? I skąd mamy wiedzieć, jaka jest ich jakość po latach – czy dane o krwi są gdzieś przechowywane?
W przypadku potrzeby wykorzystania komórek macierzystych, rodzice po konsultacji z lekarzem przekazują swoją dyspozycję dotyczącą przekazania przez Bank materiału do placówki, w której nastąpi przeszczep. Transportem depozytu do szpitala zajmuje się Bank, w którym przechowywane są komórki. Odbywa się on ściśle kontrolowanych warunkach w specjalnie przeznaczonym do tego celu zbiorniku. Podanie materiału następuje na sali operacyjnej, po jego uprzednim rozmrożeniu. A jakość pobranej krwi pępowinowej jest znana już na etapie preparatyki, podczas której oznaczana jest morfologia czy liczba komórek. Rodzice deponując komórki macierzyste, otrzymują Certyfikat wraz ze wszystkimi niezbędnymi informacjami nt. jakości materiału.
Czy w przyszłości może się okazać, że pobieranie krwi pępowinowej będzie obowiązkowe, a koszty depozytu pokryje państwo?
Biorąc pod uwagę, jak wiele możliwości wykorzystania komórek macierzystych dostępnych jest już dzisiaj, jak dynamicznie rozwija się ta dziedzina medycyny oraz biorąc pod uwagę wydłużający się czas życia ludzi i prawdopodobieństwo zachorowania na poważne choroby, idea otwarcia banków publicznych jest warta uwagi.
Przyszłość pobierania i przechowywania krwi pępowinowej zależy od wielu czynników, między innymi wyników badań naukowych. Nowe doniesienia dotyczące prewencyjnego podawania krwi pępowinowej w celu zapobiegania i leczenia porażania mózgowego dziecięcego, czy też zrozumienie unikalnych właściwości układu odpornościowego rozwijającego się z krwi pępowinowej, mogą w przyszłości doprowadzić do wprowadzenia pobrania krwi do standardu medycznego.
Aktualnie Duke University w USA prowadzi badanie naukowe, w ramach którego pobierana jest krew pępowinowa, która następnie jest przeszczepiana wszystkim dzieciom z czynnikami ryzyka porażenia mózgowego dziecięcego. Pozytywny wynik takiego badania może doprowadzić do przełomu w leczeniu tej choroby i równocześnie prowadzić do obowiązkowego pobrania krwi u dzieci z czynnikami ryzyka.
Obecnie jednak rodzice zainteresowani tego rodzaju „polisą na życie” własnego dziecka, muszą wziąć sprawy w swoje ręce i zdeponować krew w prywatnym banku.
Tekst powstał przy współpracy z Bankiem Komórek Macierzystych nOvum, www.novumbank.com
Tel.: +48 22 566 80 23 +48 22 566 80 73
PRZECZYTAJ TAKŻE:
Nie możesz zajść w ciążę? Problemu szukaj w układzie odpornościowym
Dodaj komentarz