Trauma poporodowa – objawy i pomoc

Przyjście na świat dziecka najczęściej wspominane jest przez rodziców jako najpiękniejsza chwila w ich życiu. Są jednak sytuacje, w których poród okazuje się być koszmarem dla rodzącej i pojawia się trauma poporodowa. Dlaczego tak się dzieje i co można zrobić w sytuacji, gdy poród wspominany jest przez nas jako wydarzenie traumatyczne?

Trauma określana jest w psychologii jako trwała zmiana w psychice, która jest reakcją na zagrażające życiu lub zdrowiu zdarzenie. Poród jest specyficzną sytuacją, w której mogą pojawić się komplikacje. Jego przebieg najczęściej jest niepewny, a jeśli jest to pierwszy poród rodzącej, wówczas następuje konfrontacja oczekiwań pacjentki z rzeczywistością. Każda kobieta ma inny próg bólu, inne wyobrażenie na temat siebie w tej sytuacji i inną wrażliwość na bodźce sensoryczne. Nawet jeśli poród jest niepowikłany i przebiega bez komplikacji, w psychice kobiety może pozostać uraz. Bezpośrednie zagrożenie życia dziecka lub własne mogą zwiększyć prawdopodobieństwo pojawienia się traumy poporodowej.

Trauma poporodowa – diagnoza

Trauma mieszka w ciele.  Daje o sobie znać zarówno w sferze somatycznej jak i psychicznej człowieka.  Nie ma wyszczególnionej osobnej jednostki chorobowej związanej z traumą po porodzie. Poród może być jednak sytuacją, po której u pacjenta wystąpi tak zwane Zaburzenie Stresowe Pourazowe i wtedy może on uzyskać pomoc terapeutyczną i farmakologiczną taką, jak inne pacjenci z tym zaburzeniem, np. weterani wojenni lub świadkowie wypadków drogowych

Zgodnie z obowiązująca klasyfikacją DSM-5 o Zaburzeniu Stresowym Pourazowym  mówimy w sytuacji, w której spełnione są poniższe kryteria:

1. Pacjent był narażony na śmierć lub groźbę śmierci, poważny uraz lub przemoc seksualną w jeden lub więcej wymienionych sposobów:

• Bezpośrednie doświadczenie traumatycznego przeżycia (przeżyć).
• Bycie naocznym świadkiem traumatycznych dla inny osób wydarzeń.
• Uzyskanie informacji o tym, że członek bliskiej rodziny lub przyjaciel doświadczył traumatycznego przeżycia lub przeżyć. W przypadku wystąpienia groźny śmierci dotyczących członka rodziny lub przyjaciela wydarzenie (wydarzenia) to musi wynikać z aktu przemocy lub być przypadkowe.
• Powtarzane lub bardzo duże narażenie na nieprzyjemne szczegóły danego wydarzenia lub wydarzeń traumatycznych (np. pierwsze osoby zbierające ludzkie szczątki; policjanci stale narażeni na obserwowanie krzywdzenia dzieci).

2. Obecność jednego lub więcej niżej wymienionych objawów intruzji związanych ze zdarzeniem traumatycznym, które pojawiły się po zdarzeniu traumatycznym:

• Powtarzające się, niechciane i intruzywne stresujące wspomnienia traumatycznego wydarzenia (wydarzeń)
• Powtarzające się stresujące sny, których treść i/lub afekt odnosi się do zdarzenia traumatycznego. Np. pacjentce śni się ponownie poród.
• Reakcje dysocjacyjne (np. wtargnięcia-flashback), w których jednostka czuje się lub działa jak gdyby zdarzenie traumatyczne się powtarzało (takie reakcje mogą pojawiać się na kontinuum, którego najbardziej skrajnym wyrazem jest całkowita utrata świadomości otoczenia np. pacjentka ma wrażenie, że dalej jest obecna na sali porodowej i uczestniczy w porodzie).
• Intensywna lub przedłużona reakcja stresowa na ekspozycję na zewnętrzne lub wewnętrzne sygnały, które symbolizują lub przypominają jakiś aspekt zdarzenia traumatycznego np. solny lęk przed ponownym badaniem ginekologicznym lub współżyciem z partnerem.
• Znaczące fizjologiczne reakcje na zewnętrzne lub wewnętrzne sygnały, które symbolizują lub przypominają jakiś aspekt zdarzenia traumatycznego.

3. Utrzymujące się unikanie bodźców związanych ze zdarzeniem traumatycznym, pojawiające się po zdarzeniu traumatycznym i manifestujące się poprzez przynajmniej jedno z poniższych zachowań:

• Unikanie lub podejmowanie wysiłków, by uniknąć stresujących wspomnień, myśli lub odczuć o zdarzeniu traumatycznym lub blisko z nim związanych np. silny lęk przed opowiadaniem o swoim porodzie.
• Unikanie lub podejmowanie wysiłków, by uniknąć zewnętrznych przypomnień (ludzi, miejsc, rozmów, aktywności, przedmiotów, sytuacji), które wzbudzają stresujące wspomnienia, myśli lub odczucia o zdarzeniu traumatycznym lub są z nimi blisko związane.

4. Negatywne zmiany w procesach poznawczych i nastroju związane ze zdarzeniem traumatycznym, które pojawiły się lub pogorszyły po zdarzeniu traumatycznym i przejawiają się w jednym lub więcej z poniższych objawów:

• Niezdolność do pamiętania istotnych aspektów zdarzenia traumatycznego (zwykle jako skutek amnezji dysocjacyjnej a nie urazu głowy, działania alkoholu lub leków)
• Utrzymujące się, przesadzone negatywne przekonania lub oczekiwania na temat siebie, innych lub świata ( np. jestem złą matką, prawie zabiłam swoje dziecko, powinnam odczuwać radość z narodzin).
• Utrzymujące się zniekształcenia poznawcze na temat przyczyn i konsekwencji zdarzenia traumatycznego, które doprowadzają jednostkę do winienia siebie lub innych.
• Utrzymujące się negatywne stany emocjonalne( np. strach, gniew, wina lub wstyd).
• Znacząco obniżone zainteresowanie lub uczestnictwo w ważnych aktywnościach np. związanych z opieką nad dzieckiem lub świętowaniem jego narodzin.
• Poczucie wyobcowania, oddalenia się od innych np. przekonanie o tym, że inne matki są lepsze w swojej roli.
• Utrzymująca się niezdolność do doświadczania pozytywnych emocji (np. niezdolność do przeżywania szczęścia, zadowolenia czy uczucia miłości).

5. Znaczące zmiany w pobudzeniu i reaktywności związanej ze zdarzeniem traumatycznym, które pojawiły się lub pogłębiły po zdarzeniu traumatycznym i przejawiają się w co najmniej dwóch z poniższych objawów:

• Poirytowanie wyrażone w zachowaniu i wybuchy gniewu ( przy niewielkiej lub braku prowokacji), zwykle wyrażane w postaci werbalnej lub fizycznej agresji wobec ludzi i przedmiotów.
• Lekkomyślne lub autodestruktywne zachowanie, nadmierna czujność.
• Wyolbrzymiona reakcja strachu.
• Problemy w koncentracji
• Zaburzenia snu ( np. trudności z zaśnięciem, ciągłością snu, sen nie dający wypoczynku).

W diagnozie ważny jest także moment pojawienia się objawów oraz długość ich trwania. Jeśli objawy utrzymują się dłużej niż miesiąc, mówimy o Zaburzeniu Stresowym Pourazowy, jeśli krócej niż miesiąc – wtedy mamy do czynienia z Ostrym Zaburzeniem Stresowym.

Trauma poporodowa może mieć wpływ na wiele aspektów życia po porodzie: macierzyństwo, relacje z mężem.

Co ciekawe, samo Zaburzenie Stresowe Pourazowe może pojawić się z opóźnieniem, to znaczy nawet do 6 miesięcy po sytuacji traumatycznej.

Kobieta może po porodzie cieszyć się z macierzyństwa i rozpoznawać u siebie wtedy pojedyncze objawy, np. problemy ze snem lub lęk przed współżyciem i nie wiązać tego z traumą. Istnieje spore ryzyko, że uzna w takiej sytuacji pewne objawy za fizjologiczne następstwo samego porodu, a nie traumy.

Trauma poporodowa – objawy

W zachowaniu osób z traumą można zaobserwować silne pobudzenie, które jest charakterystycznym objawem. Pacjenci są w stanie stałej gotowości, ciągle zdenerwowani, przygotowani na ponowne uczestniczenie w zdarzeniu, które było dla nich traumatyczne, mimo że z racjonalnych powodów wiemy, że ono się nie zdarzy np. pacjentka obawia się porodu, choć nie jest już w ciąży.

U kobiet z traumą poporodową może wiązać się to także z lękiem przed współżyciem z partnerem (którego konsekwencją jest ciąża), lękiem przed badaniem ginekologicznym (które wykonywane jest kilkukrotnie podczas porodu) i stanowczą deklaracją co do tworzenia rodziny tylko z jednym dzieckiem (nigdy więcej żadnych porodów).  Przekonania i emocje w tym przypadku utrzymują się długo, a ich intensywność nie maleje.

Jeśli kiedyś zdarzyło nam się rozmawiać z kobietą, chwilę po porodzie, możemy mieć wrażenie, że podobne przemyślenia dotyczyły większości pacjentek. W sytuacji traumy poporodowej te objawy utrzymują się stale i dochodzą do nich kolejne, związane  z sytuacją porodu.

Trauma poporodowa osób towarzyszących

Gdy mówimy o traumie po porodzie warto wspomnieć o tym, że również świadkowie porodu (nie sama pacjentka) mogą doświadczyć jej, ponieważ także byli pod wpływem ekspozycji na silny stresor.

Traumę poporodową mogą mieć także mężczyźni towarzyszący swoim partnerkom, koleżanki, siostry, matki, wszystkie inne osoby, dla których poród stał się wydarzeniem traumatycznym.

U nich wystąpią podobne objawy i w ich zachowaniu charakterystyczne będzie ponowne odtwarzanie swojej roli podczas porodu rodzącej.

W temacie traumy po porodzie warto pamiętać o dwóch rzeczach. Po pierwsze każda kobieta może doświadczyć traumy poporodowej i jeśli widzimy u siebie lub bliskich nas kobiet charakterystyczne objawy – sięgnijmy po pomoc specjalisty (psycholog, psychiatra). Po drugie – nie bagatelizujmy opowieści o bólu i cierpieniu rodzącej. Dla każdego sytuacja porodu może okazać się trudna, nawet jeśli poród zakończył się przyjściem na świat zdrowego dziecka.

Istnieje kilka metod terapeutycznych, charakteryzujących się wysoką skutecznością w leczeniu traumy. Ja w swoim gabinecie korzystam z dwóch metod terapeutycznych w pracy z traumą po porodzie: EMDR oraz narracyjne podejście do pracy z traumą.

Anna Wietrzykowska jest psychologiem, psychoterapeutą pracującym w nurcie systemowym. Specjalizuje się w pracy indywidualnej z osobami dorosłymi, parami oraz rodzinami. Od 2014 roku jest Członkiem Nadzwyczajnym Wielkopolskiego Towarzystwa Terapii Systemowej. Swoją pracę terapeutyczną poddaje superwizji. W obszarze jej zainteresowań zawodowych znajduje się praca z parami zmagającymi się z niepłodnością, rodzicami przygotowującymi się na narodziny dziecka, rodzicami, którzy stracili dziecko oraz rodzicami potrzebującymi wsparcia w wychowaniu. Więcej informacji na www.psycholognieplodnosci.pl

Literatura: Bessel van der Kolk, The Body Keeps The Score, Kryteria Diagnostyczne Zaburzeń Psychicznych DSM-5. Peter A. Levine, Obudzić tygrysa. Leczenie traumy.

PRZECZYTAJ TAKŻE: Niepłodność i trudne emocje: Kiedy razem na terapię, a kiedy osobno?

Niepłodność i trudne emocje: Kiedy razem na terapię, a kiedy osobno?

Redakcja Płodność.pl