Twoje dziecko głęboko przetwarza wszystko, co się wokół niego dzieje? Mocna przeżywa krytykę? Dość długo adaptuje się w nowym miejscu i niezbyt dobrze radzi sobie ze zmianami? Nie lubi niespodzianek i łatwo je przestraszyć? Jeśli tak, to jest duża szansa, że masz w domu Wysoko Wrażliwe Dziecko. Sprawdź, jak poznać że dziecko jest wysoko wrażliwe oraz – co najważniejsze – jak z nim postępować.
Kim jest dziecko wysoko wrażliwe?
Wysoko Wrażliwe Dziecko (ang. Highly Sensitive Child) to zwrot, którego po raz pierwszy użyła Elaine Aron, autorka książek Wysoko Wrażliwi. Jak żyć w świecie, który nas przytłacza oraz Wysoko wrażliwe dziecko. Jak zrozumieć dziecko i pomóc mu żyć w przytłaczającym świecie?
Wysoka wrażliwość jest profesjonalnie określana przez psychologów jako wrażliwość przetwarzania sensorycznego.
Wysoka wrażliwość to naturalna cecha temperamentu, która wynika z wrażliwego układu nerwowego. Nie da się jej zlikwidować, odzwyczaić, przepracować. To co można i warto robić to zaakceptować wrażliwość dziecka i skupić się na dostrzeganiu jej zalet. Bo zalety niewątpliwie są: zazwyczaj dziecko jest mocno empatyczne, uważne na sygnały z otoczenia, ma inteligentne poczucie humoru, jest bystre i spostrzegawcze, żywo zainteresowane wszystkim co je otacza, nieobojętne na innych ludzi.
High Need Baby a Dziecko Wysoko Wrażliwe – różnice?
Pojęcia High Need Baby oraz Highly Sensitive Child są w Polsce często mylone. Wynika to głównie z błędnego tłumaczenia tego ostatniego zwrotu w Polsce. HNB (po pol. często określane „hajnidy”) to niemowlęta i małe dzieci, które są szczególnie wymagające i nadaktywne – mają problemy ze snem (turbodrzemki, częste nocne wybudzenia), nie lubią być odkładane do łóżeczka, często nie tolerują wózka, bardzo dużo płaczą oraz potrzebują nieustannej obecności rodzica.
Tymczasem Wysoko Wrażliwe Dziecki (pol. WWD) to starszaki (od wieku przedszkolnego wzwyż), które charakteryzują się wyjątkową wrażliwością, wynikającą z dużo bardziej czułego układu nerwowego. Dzieci Wysoko Wrażliwe mogły być w wieku niemowlęcym High Need Baby, ale niekoniecznie tak musiało być. W Polsce funkcjonuje także zwrot Wysoko Wrażliwe Osoby (WWO) – na określenie osób dorosłych o większej niż przeciętna wrażliwości.
Wysoko Wrażliwe Dziecko ujawnia swoje charakterystyczne cechy w wieku przedszkolnym. W pierwszym roku życia z pewnością trudno jeszcze określić, czy maluch jest WWD.
Ważne też, aby oddzielić pojęcie Wysoko Wrażliwego Dziecka od dziecka nieśmiałego. Choć mały WWD może się wydawać nieśmiały w wielu sytuacjach to wcale nie musi taki być w określonych momentach, otoczeniu i po oswojeniu się z danym miejscem i ludźmi.
>> Moje dziecko przy mnie zachowuje się najgorzej… co robię źle? <<
Dziecko przy mamie czuje się najbezpieczniej.
Jak rozpoznać, czy dziecko jest wysoko wrażliwe?
Wysoka wrażliwość to cecha dziedziczna, stąd warto obserwować własne i partnera reakcje, odczuwanie świata, relacje z otoczeniem i przez ich pryzmat spojrzeć na dziecko.
Dla rodziców, którzy zastanawiają się, jak sprawdzić czy dziecko jest wysoko wrażliwe, twórczyni pojęcia, Elaine Aron, przygotowała test. Zawiera 23 pytania odnośnie dziecka, na które należy odpowiedzieć „tak/nie”. Test wykonasz TUTAJ (NA SAMYM KOŃCU DOKUMENTU, STR. 28). Sama autorka podkreśla, że nie jest on wyrocznią i może się okazać, że mamy w domu Wysoko Wrażliwe Dziecko, mimo że odpowiedzi tego nie potwierdziły.
Elaine Aron wytypowała 4 aspekty wysokiej wrażliwości jako cechy. Jak twierdzi autorka, wyłącznie posiadanie każdej z nich sprawia, że dziecko można zakwalifikować jako WWD. Należą do nich:
1. Głębokie przetwarzanie
Dzieci wysoko wrażliwe na poziomie świadomym a nawet nieświadomym bardziej analizują informacje oraz to, co dzieje się dookoła nich, a także w nich. Zadają nad wyraz dorosłe pytania i przejawiają dużą skłonność do refleksji. Dziecko odznacza się inteligentnym poczuciem humoru, rozumie aluzję i ironię. Niełatwo adaptuje się do nowych okoliczności i ma trudność z przyzwyczajeniem się do nowych ludzi (bywa to szczególnie widoczne podczas adaptacji przedszkolnej). Mocniej tez odczuwa stres i dłużej przeżywa trudne chwile.
2. Łatwość ulegania przestymulowaniu
Wrażliwy maluch często bywa zmęczony, rozdrażniony czy przebodźcowany – wynika to z dużego wysiłku, jakiego wymaga intensywne przetwarzanie świata w połączeniu z wciąż pojawiającymi się nowymi bodźcami, działaniami, informacjami, ludźmi. WWD łatwo ulegają stymulacji i odczuwają dyskomfort sensoryczny – drapiąca metka czy kamyk w bucie może być powodem spazmatycznego płaczu i awantury. Warto pamiętać, że u dziecka wysoko wrażliwego wybuch złości może nastąpić bardzo niespodziewanie, np. podczas udanej, ale jednak mocno obciążającej wycieczki, w którymś momencie dziecko „pęknie” i wyleje się z niego wiele intensywnych emocji.
3. Reaktywność emocjonalna i duża empatia
Charakterystyczna dla wrażliwców jest łatwość wychwytywania emocji innych ludzi, co sprawia że są niezwykle empatyczne, współczujące, ale też łatwo „przejmują” nastroje otoczenia (schemat „zdenerwowana mama=zdenerwowane dziecko”). Wrażliwe dziecko może bardzo intensywnie odczuwać przyjemne i nieprzyjemne zdarzenia i informacje. Badania wykazały zwiększoną aktywność neuronów lustrzanych u osób wysoko wrażliwych, które to odpowiadają za odczuwanie intensywnych reakcji i emocji od samego patrzenia na ludzi, którzy je przeżywają.
4. Wyczulenie na subtelne bodźce
Dostrzegalnie nawet drobnych zmian w wyglądzie, ustawieniu przedmiotów czy uświadamianie sobie subtelnych zapachów to znamienne zachowania dziecka wysoko wrażliwego. Szybko dostrzeże zmiany w mimice i tonie głosu – niuanse, które dziecko o typowym poziomie wrażliwości nie dostrzeże.
WAŻNE!
Dzieci z wysoką wrażliwością nie wpisują się w jeden kanon, stąd trudności z rozpoznaniem tej cechy. W zależności od temperamentu mogą być skryte, spokojne i ciche lub zupełnie odwrotnie: bardzo aktywne, emocjonalne, wymagające.
Jeden wrażliwiec w sytuacji stresującej (np. w przedszkolu) będzie idealnie współpracował, żeby zredukować nieprzyjemne dla niego bodźce a inne dziecko będzie nadpobudliwe lub agresywne, co będzie swoistą reakcją obronną.
Stąd niezmiernie ważne, aby nie szufladkować dziecka wedle jego reakcji na nieprzyjemne dla niego sytuacje. Wysoko Wrażliwe Dziecko nie musi być spokojne, ciche i nierzucające się w oczy. Równie dobrze może reagować niewspółmiernie do problemu – krzykiem, agresją, płaczem.
Autorka książki „Wysoko Wrażliwe Dziecko” podkreśla, że wysoka wrażliwość i introwertyzm nie są tożsame. Z badań, które przeprowadziła wraz ze swoim zespołem, wynika, że średnio 70% wysoko wrażliwych osób dorosłych (WWO) jest introwertykami, a pozostałych 30% to ekstrawertycy.
Jak wychowywać dziecko wysoko wrażliwe?
Życie z wysoką wrażliwością – czy to u dzieci, czy u dorosłych – nie jest łatwe. Osoby z taką cechą mają bowiem skłonność do przejmowania się opiniami i krytyką innych, dogłębnego przeżywania i analizowania nieprzyjemnych sytuacji, koncentrowania się na zadowoleniu innych osób i dążeniu do zaspakajania cudzych potrzeb przed własnymi. Szybkie wychwytywanie i przejmowanie cudzych nastrojów również może przysporzyć dodatkowego stresu.
Jednak fakt ciemniejszych stron wysokiej wrażliwości nie powinien przysłaniać jej plusów – życie osób WWO jest być może nieco trudniejsze, ale też piękne i niezwykle wartościowe. Ogromne znaczenie ma to, czy nauczymy dziecko korzystać z własnej wrażliwości i postrzegać ją jako zaletę. Rola rodziców jest tu niebagatelna – to, jak będą postępować ze swoim wysoko wrażliwym dzieckiem może zaważyć, czy ponadprzeciętna wrażliwość będzie źródłem satysfakcji czy lęku.
„Świat potrzebuje dobrze wychowanych wysoko wrażliwych osób. Rozpaczliwie ich potrzebuje. Czegóż moglibyśmy bardziej potrzebować w naszych czasach niż ludzi, którzy potrafią uważnie myśleć, głęboko odczuwać, zauważać subtelności i dzięki temu postrzegać świat w szerszej perspektywie? Potrzebujemy jednak jeszcze czegoś: tego, by tacy ludzie mieli odwagę zabrać głos i stawić opór wtedy, gdy niewrażliwe osoby nie widzą, nie myślą i nie odczuwają dostatecznie głęboko w danej sytuacji.” Elaine Aron
Co rodzic może zrobić, aby wesprzeć dziecko z wysoką wrażliwością?
- Akceptuj wrażliwość dziecka. Nie walcz z nią – gdy nazwiesz rzecz po imieniu „tak, moje dziecko jest wysoko wrażliwe, takie właśnie jest”, łatwiej będzie ci oswoić zachowania, które mogą być trudne: głębokie przeżywanie nawet drobnych nieprzyjemności, małą odporność na krytykę, ostrą reakcję na bodźce sensoryczne (histeria, bo metka drapie). Zrozumienie, co przeżywa dziecko wysoko wrażliwe, pozwala skuteczniej reagować, a przede wszystkim wychowywać. Nie oznacza to, że należy tolerować każdy wybuch złości, bo „ono tak ma”. Przeciwnie – będziesz mieć zasoby, aby te intensywne reakcje lepiej zrozumieć i nimi pokierować, aby wrażliwość pomagała dziecku w życiu, a nie była utrudnieniem.
- Pomóż nazywać i regulować emocje – jest prosta uniwersalna zasada, która pomaga zapobiegać atakom złości u dziecka. Wczuć się w emocje pociechy i wychwycić moment, który doprowadził do wybuchu (to po fakcie) – aby móc na przyszłość zareagować w porę. Nie działa w 100%, ale dostatecznie często, aby móc się tym posiłkować. Zauważenie, co przeżywa dziecko, jakie emocje aktualnie nim targają działa korzystnie i dla malucha, i rodzica: dziecko wyrośnie na dorosłego, który jest świadomy swoich emocji, a rodzic może lepiej wczuć się w sytuację dziecka, nie kwitując jego płaczu „Oj tam, nic nie stało, to był tylko rysunek, zniszczył się, narysujesz drugi.”
- Wychowuj tak, aby wrażliwość była zaletą, a nie powodem traum – wychowanie wrażliwca, szczególnie takiego „mało współpracującego”, jest wyzwaniem. Jednak kluczem jest właściwe podejście rodzica. Należy unikać wytykania dziecku wrażliwości – ze słownika wykreślamy zwroty „przesadzasz”, „ile można coś przeżywać”, „daj spokój, wcale nie było tak źle”, „nie ma powodu do płaczu”, „jesteś przewrażliwiona” i inne unieważniające uczucia małego człowieka. Rodzic powinien pozwolić dziecku na reakcje zgodne z jego uczuciami, pod warunkiem że tą reakcją nie krzywdzi innych.
- Naucz dziecko czerpać z wrażliwości – wrażliwość to piękna cecha, która może zapewnić świadome i dobre życie. Ogromna odpowiedzialność leży na rodzicach, aby nauczyli dziecko dobrze ją wykorzystywać. Ważne jest budowanie psychicznej odporności i przekonania, że ma prawo być właśnie takie, jakie jest. Wtedy WWD, z którego wyrośnie WWO, nie będzie czuło dyskomfortu, że woli spędzać czas samotnie niż z przyjaciółmi lub że bardzo emocjonalnie reaguje na cudzą krzywdę. Dzięki wrażliwości dziecko będzie pełniej i świadomiej postrzegać świat a duża empatia bywa cechą zjednującą sobie ludzi. Warto, aby rodzic skupił się na tych elementach i je rozwijał.
Pomocne lektury:
Elaine Aron, Wysoko wrażliwe dziecko. Jak zrozumieć dziecko i pomóc mu żyć w przytłaczającym świecie? GWP Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, 2017
POLECAMY TAKŻE:
Gdy słodki 3-latek zmienia się nie do poznania. Jak sobie radzić z atakami złości u dziecka?
Dodaj komentarz