Jak rozpoznać pierwsze objawy PCOS. Czy zespół policystycznych jajników jest chorobą uleczalną i czy można jej uniknąć? Odpowiada specjalista dr Mirosław Jakubów, ginekolog-endokrynolog z Kliniki INVICTA we Wrocławiu.

PCOS, czyli zespół policystycznych jajników, to przypadłość, która dotyczy ok 10-12% pań w wieku reprodukcyjnym. Charakteryzuje się nadprodukcją androgenów oraz występowaniem cykli bezowulacyjnych. Jest jedną z przyczyn niepłodności u kobiet.

PCOS – co to takiego?

PCOS czyli zespół policystycznych jajników (z ang. polycystic ovary syndrome) to zaburzenie w gospodarce hormonalnej organizmu o niewyjaśnionych na obecny stan wiedzy przyczynach. Zespół ten może mieć szereg konsekwencji w tym, w niektórych przypadkach, poważnie upośledzać płodność pacjentki. Jest to najczęstsze zaburzenie endokrynne u kobiet – według różnych szacunków może dotyczyć ok.10-12% pań w wieku reprodukcyjnym.

Na czym polega ta dolegliwość?

PCOS jest złożonym zaburzeniem endokrynologicznym, które charakteryzuje się nadprodukcją androgenów (męskich hormonów płciowych) oraz występowaniem cykli bezowulacyjnych. U pacjentek stwierdza się często podwyższony poziom hormonu LH (zaburzony stosunek LH/FSH) i nieprawidłowe (podwyższone) stężenia insuliny i insulinooporność. W skutek nieprawidłowości, w jajnikach pojawia się wiele niedojrzałych pęcherzyków Graafa, ale jednocześnie nie dochodzi do owulacji. Zaburzona jest również regularność cykli (w związku z wydłużeniem fazy folikularnej cyklu i skróconą fazą lutealną lub jej całkowitym brakiem). W konsekwencji, w organizmie kobiety poziom androgenów jest podwyższony. Nie usuwane podczas cyklu pęcherzyki stopniowo przekształcają się w małe torbiele, stąd potoczne określenie PCOS – wielotorbielowatość.

Jakie mogą być objawy PCOS?

Do najczęstszych objawów należą nieregularne cykle – najczęściej znacząco wydłużone – i brak owulacji. Jednocześnie u wielu pacjentek obserwuje się występowanie nadmiernego owłosienia typu męskiego (np. na twarzy, plecach, klatce piersiowej/dekolcie, brzuchu, pośladkach, udach – tzw. hirsutyzm). Towarzyszyć im mogą zmiany trądzikowe i łysienie (w bardzo nasilonych postaciach zespołu). U pacjentek otyłych z insulinoopornością często stwierdza się rogowacenie ciemne (acanthosis nigricans) tzn. ciemne zabarwienie skóry w zgięciach naturalnych ciała (doły pachowe, pachwiny, łokcie, kolana, na karku). Zaburzenia hormonalne można potwierdzić w badaniach laboratoryjnych. W badaniu obrazowym – USG – jajniki mają charakterystyczny wygląd – tzw. policystyczne jajniki.

>>> Przeczytaj: Czy mam PCOS?

Dlaczego zespół policystycznych jajników utrudnia zajście w ciążę?

Jednym z podstawowych symptomów zespołu PCOS są zaburzenia owulacji lub całkowity jej brak. To oczywisty powód trudności z poczęciem dziecka. Rozchwianie równowagi hormonalnej także nie sprzyja płodności i może powodować zwiększoną częstość poronień.

Jakie mogą być przyczyny PCOS?

Wśród przyczyn PCOS wymienia się otyłość lub nadwagę i związane z nią zaburzenia metaboliczne (między innymi insulinooporność), czynniki środowiskowe oraz uwarunkowania genetyczne. Źródłem problemu mogą być również zaburzenia na osi podwzgórze-przysadka-gonady. Na ogół mówi się jednak o współistnieniu wielu czynników wpływających na rozwój choroby.

Jak zdiagnozować chorobę?

Jeśli u pacjentki występują nieregularne, długie cykle, a także trądzik, łojotok, nadmierne owłosienie ciała (hirsutyzm) oraz nadwaga/otyłość lub rzadziej występujące objawy (jak np.rogowacenie ciemne) – należy skonsultować się z lekarzem.

A jak ją wykryć?

Na podstawie wywiadu, badań hormonalnych, badania ginekologicznego i badania przezpochwowego USG miednicy małej będzie on w stanie ocenić, czy przyczyną nieprawidłowości jest zespół policystycznych jajników.

Jakie są dostępne sposoby leczenia PCOS?

W zależności od przyczyny problemów oraz celów leczenia określonych przez pacjentkę (osiągnięcie regularnych cykli, usunięcie objawów nadprodukcji androgenów, zajście w ciążę, ograniczenie ryzyka poronień), stosuje się leczenie farmakologiczne (doustne leki antykoncepcyjne z progestagenem o działaniu antyandrogennym, metforminę, clostilbegyt), zmianę diety i trybu życia, a w przypadku braku ich skuteczności – metody wspomaganego rozrodu.

Czy to jest choroba uleczalna?

Generalnie leczenie zespołu obejmuje łagodzenie objawów (trądzik, nieregularne cykle), umożliwienie zajścia w ciążę i jej utrzymania oraz zapobieganie długoterminowym konsekwencjom choroby (dyslipidemii, nadciśnieniu tętniczemu, cukrzycy typu 2, a w związku z tym chorobom układu sercowo-naczyniowego, rozrostowi endometrium i rakowi endometrium).

Jakie są szanse zajścia w ciążę w sposób naturalny przy PCOS?

W przypadku stwierdzenia występowania owulacji i przy braku nieprawidłowości w badaniu nasienia partnera, szanse na zajście w ciążę i pomyślny jej przebieg są tylko nieznacznie zmniejszone w porównaniu z pacjentkami, u których nie stwierdza się PCOS. Przy odpowiednim leczeniu, istnieją duże szanse na naturalne poczęcie dziecka, choć w niektórych przypadkach, przy istnieniu dodatkowych przesłanek, zaleca się rozważenie zastosowania metod wspomaganego rozrodu (indukcja owulacji, inseminacja, zapłodnienie pozaustrojowe).

Dotyczy to w szczególności kobiet po 35 roku życia, u których występują też inne problemy wpływające na płodność. W związku z powyższym zaleca się nieodkładanie prokreacji po 30 roku życia u pacjentek z rozpoznanym PCOS.

Czy można jakoś zapobiec PCOS?

Wiele zależy od natury problemu. Ważne jest z pewnością dbanie o prawidłową masę ciała, prowadzenie zdrowego trybu życia i właściwe odżywianie. Jeśli pojawią się niepokojące objawy, należy zgłosić się do lekarza. Szybkie zdiagnozowanie problemu i wdrożenie terapii (np. metforminą przy insulinooporności) daje najlepsze efekty.

>>> Przeczytaj: Insulinooporność – przyczyna niepłodności

Czy należy stosować specjalną dietę przy PCOS?

Dieta powinna zostać dostosowana do indywidualnych potrzeb pacjentki. Najczęściej zaleca się znaczne ograniczenie w jadłospisie węglowodanów prostych i tłuszczy, w tym nasyconych kwasów tłuszczowych, wprowadzenie w zamian produktów zawierających duże ilości błonnika, dbanie o regularność posiłków i spożywanie odpowiedniej ilości płynów.

Konsultacja medyczna: dr Mirosław Jakubów, ginekolog-endokrynolog z Kliniki INVICTA we Wrocławiu.