W ciąży najbardziej problematyczna jest krótkowzroczność

Ciąża ani okres połogu nie są dobrym czasem na podejmowanie jakichkolwiek interwencji terapeutycznych w obrębie oka czy korekty wzroku – wyjaśnia lek. Justyna Krowicka, specjalista okulistyki i chirurgii okulistycznej, ordynator kliniki Gemini w Ostrawie.

Czy zmiany hormonalne charakterystyczne dla okresu ciąży oraz inne zmiany zachodzące w tym czasie w kobiecym organizmie mogą mieć wpływ na kondycję narządu wzroku?

Podwyższone ryzyko okulistyczne towarzyszy przede wszystkim ciężarnym ze stwierdzoną krótkowzrocznością, szczególnie jeśli wada wzroku pozostaje stosunkowo wysoka. Wiele kobiet z tej grupy odczuwa podczas ciąży pogorszenie jakości i ostrości widzenia. Wśród okulistów od dawna trwała zresztą ożywiona dyskusja dotycząca tego jak należałoby postąpić z ciężarną pacjentką z diagnozą krótkowzroczności. W tej chwili panuje zgoda co do tego, że ani ciąża, ani okres połogu nie są dobrym czasem na podejmowanie jakichkolwiek interwencji terapeutycznych czy korekty wzroku.

Pogorszenie jakości widzenia w czasie ciąży wynika między innymi ze specyficznych dla tego okresu zmian hormonalnych, które normalizują się w zasadzie dopiero po okresie połogu, a nawet po zakończeniu karmienia piersią, które podtrzymuje pewne wahania w gospodarce hormonalnej z uwagi na wydzielanie hormonów regulujących laktację. Na to nakłada się dodatkowe obciążenie dla narządu wzroku wynikające z nowych obowiązków: przemęczenia czy gorszej jakość snu. Stąd wielu okulistów stoi na stanowisku, że konsultacje okulistyczne i ewentualną interwencję – np. zmianę okularów – należy przełożyć na okres po zakończeniu karmienia. Z drugiej strony trudno oczekiwać od kobiety, której jakość widzenia znacząco się pogorszyła, by czekała ze zmianą okularów tak długo.

W części przypadków pogorszenie widzenia w wyniku ciąży jest przejściowe, wiele zależy jednak od wysokości wady wzroku – zwykle im wyższa, tym pogorszenie widzenia w ciąży może być bardziej znaczące i tym trudniej będzie wrócić do poziomu ostrości wzroku sprzed ciąży. Chciałabym jednak podkreślić, że wysokość wady przed ciążą nie jest czynnikiem decydującym. Wiele zależy od trybu życia i pracy kobiety, część z nich po prostu potrzebuje szczegółowego widzenia do dali, wówczas trudno interwencję odłożyć w czasie – podobnie jest w sytuacji, gdy drugie oko danej pacjentki jest niedowidzące.

Z jakim zagrożeniem dla narządu wzroku, szczególnie dla kobiet z grup ryzyka, wiąże się poród?

W zależności od indywidualnych uwarunkowań pacjentki często to poród, a nie sam okres ciąży, może wiązać się z podwyższonym ryzykiem powikłań ocznych. Stąd we wspólnym stanowisku Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników oraz Polskiego Towarzystwa Okulistycznego znalazły się okulistyczne względne wskazania do rozwiązania ciąży drogą cesarskiego cięcia. Uwzględniono wśród nich krótkowzroczność średnio i wysoko zaawansowaną, jaskrę, przebyte rozwarstwienie siatkówki i/lub jego podwyższone ryzyko oraz retinopatię cukrzycową. Zgodnie z rekomendacjami każda ciężarna ze zdefiniowanej grupy ryzyka powinna zostać objęta w III trymestrze ciąży wzmożoną kontrolą okulistyczną, która ma skutkować m.in. wyborem optymalnej dla kobiety drogi porodu.

Warto podkreślić, dziś dysponujemy metodami pozwalającymi na ochronę oka w czasie porodu, ale nawet ich zastosowanie nie eliminuje ryzyka całkowicie. Przykładowo, jeśli u danej pacjentki zostaną rozpoznane zmiany zwyrodnieniowe siatkówki, można rozważyć wykonanie u niej profilaktycznego zabiegu laserowego, co może jej umożliwić poród naturalny. Podobnie jest w przypadku kobiet z jaskrą, a ta zdarza się również u młodych osób.

Przeczytaj: Leczenie niepłodności u pacjentek z otyłością

‌Jak powinna wyglądać kontrola okulistyczna w przypadku kobiet w ciąży bez wad wzroku, a jak w sytuacji, gdy kobieta cierpi na potwierdzoną wadę?

Przede wszystkim chciałabym podkreślić, że ryzyko powikłań ocznych u ciężarnej oceniamy nie tylko na podstawie wysokości wady wzroku mierzonej w dioptriach. Bardzo istotne pozostają zmiany w oku, które mogą być powiązane z krótkowzrocznością, z istnienia których czasami pacjentki nawet nie zdają sobie sprawy. Ich rozpoznaniu i ocenie ryzyka powikłań ocznych związanych z porodem naturalnym mają służyć konsultacje okulistyczne, które powinna odbyć ciężarna z grupy okulistycznego ryzyka. W tym kontekście najbardziej okulistów zawsze niepokoi stwierdzona krótkowzroczność, szczególnie jeśli współistnieje z innymi chorobami okulistycznymi lub pacjentka ma za sobą zabiegi okulistyczne. Astygmatyzm i nadwzroczność zwykle nie wiążą się z wysokim ryzykiem pogorszenia jakości widzenia w okresie ciąży lub w wyniku porodu.

Warto zdawać sobie sprawę, że niezależnie od planów rodzicielskich, każdy – również osoby bez stwierdzonych wad narządu wzroku – przynajmniej co kilka lat powinien odbyć rutynową okulistyczną kontrolę (po 40. roku życia częściej). Jeśli profilaktyczne badania ujawnią jakąkolwiek nieprawidłowość, wówczas częstotliwość kolejnych wizyt u okulisty wyznaczy lekarz. Ciężarna bez stwierdzonych wad nie potrzebuje dodatkowych kontroli okulistycznych w czasie ciąży, podobnie jak kobieta z diagnozą krótkowzroczności (ale bez nieprawidłowości w środku oka) – oczywiście, jeśli dotąd regularnie, raz w roku odbywała wizyty u okulisty. Sytuacja jest inna, gdy u ciężarnej rozpoznane zostaną nieprawidłowości np. dotyczące nerwu wzrokowego lub zmiany zwyrodnieniowe. Wówczas bezwzględnie konieczny jest wzmożony nadzór okulistyczny w III trymestrze ciąży.

‌Czy istnieją choroby somatyczne, które w przebiegu ciąży stanowią dodatkowy czynnik ryzyka pogorszenia wzroku?

Oczywiście, do takich chorób należy przede wszystkim cukrzyca – zarówno wtedy, gdy jest rozpoznana jeszcze przed zajściem pacjentki w ciążę, co często wiąże się ze specyficznymi zmianami chorobowymi w narządzie wzroku – jak i wtedy, gdy rozwinie się dopiero w przebiegu ciąży. Ze szczególnie trudną sytuacją będziemy mieli do czynienia, gdy cukrzyca będzie współistniała z krótkowzrocznością.

‌Czy leki okulistyczne mogą być szkodliwe dla płodu?

Kwestia bezpieczeństwa stosowania leków okulistycznych w ciąży i podczas karmienia jest o tyle skomplikowana, że tak naprawdę nie do końca znamy ich wpływ na rozwój płodu i dziecka. Podobny problem istnieje także w przypadku leków stosowanych w wielu innych dziedzinach medycyny – po prostu ze względów etycznych niezwykle trudno bada się bezpieczeństwo leków na populacjach kobiet w ciąży. Żadne dostępne w tej chwili na rynku krople okulistyczne nie są przebadane pod kątem bezpieczeństwa dla ciężarnych. Dla przykładu, ciężarnym z jaskrą powinniśmy proponować nie farmakoterapię, ale zabiegi laserowe. Tutaj dotykamy jednak innego problemu: ze względu na inwazyjność takich zabiegów i ryzyko ewentualnych powikłań, pacjentki zwykle nie decydują się na laserowe leczenie przeciwjaskrowe. Na własną odpowiedzialność ciężarne często kontynuują farmakoterapię, zawsze oczywiście w takich wypadkach należy je poinformować z jakim potencjalnym ryzykiem się to wiąże.

Dr Justyna Krowicka specjalizuje się w operacjach zaćmy, leczeniu siatkówki, operacjach powiek oraz w szerokim zakresie zabiegów estetycznych. Kieruje Kliniką Okulistyczną Gemini w Ostrawie w Czechach, gdzie leczą się polscy pacjenci.

PRZECZYTAJ TAKŻE: Ciąża po terminie – jakie postępowanie zaproponować pacjentce?