Nutraceutyki w terapii endometriozy

Podstawą interwencji terapeutycznych w przebiegu endometriozy pozostaje leczenie farmakologiczne i zabiegowe. Coraz częściej w tym kontekście wskazuje się również na nutraceutyki.

Pod pojęciem nutraceutyków kryją się zarówno poszczególne składniki żywności, jak i substancje odżywcze, a także gotowe produkty spożywcze i suplementy, których spożycie przynosi dodatkowe korzyści zdrowotne do tych płynących z normalnej diety.

Nutraceutyk łączy właściwości środków żywieniowych i farmaceutycznych

Jak jeszcze definiuje się nutraceutyk? Do dziś nie opracowano pełnej i powszechnie przyjętej definicji.

– Nutraceutyk to każda substancja biologicznie aktywna, mogąca wzmacniać, osłabiać lub modyfikować funkcje fizjologiczne i biologiczne organizmu, a tym samym korzystnie wpływać na jego funkcjonowanie. Są to środki spożywcze łączące w sobie wartości żywieniowe oraz cechy środków farmaceutycznuch. Porównując nutraceutyki do leków, warto zwrócić uwagę, że leki zwykle zaleca się w stosunkowo wysokich dawkach i stężeniach. Tymczasem uznaje się, że nutraceutyki powinny zawierać dawki niższe niż te zawarte w lekach oraz wykazywać wyższy poziom bezpieczeństwa stosowania, szczególnie długotrwałego, niż klasyczne leki. Chodzi o to, by ekspozycja trwała przez dłuższy czas, ale na substancję w niższym stężeniu, co ogranicza ryzyko wystąpienia działań niepożądanych – wyjaśnia dr hab. n. med. Michał Ciebiera, prof. CMKP Z II Kliniki Położnictwa i Ginekologii Centrum Medycznego Kształcenia Podyplomowego.

Przykładami substancji, które mogą być nutraceutykami lub są w nich zawarte to:

Witaminy lub związki mineralne, np. witamina D lub E
Flawonoidy i polifenole, np. te zawarte w owocach
Wielonienasycone kwasy tłuszczowe np. kwasy typu omega-3.

Miejsce nutraceutyków w klasycznym schemacie leczenia endometriozy

Nutraceutyki mają istotne znaczenie w postępowaniu terapeutycznym w przypadku mięśniaków macicy, mogą też mieć swoje zastosowanie w innej chorobie będącej częstą przyczyną niepłodności i dolegliwości bólowych, czyli ednometriozy. W jej farmakoterapii powszechnie stosuje się preparaty z grupy niesteroidowych leków przeciwzapalnych oraz doustną antykoncepcję hormonalną.

Farmakoterapią pierwszego rzutu pozostają NLPZ oraz złożone tabletki antykoncepcyjne przyjmowane cyklicznie. Ginekolodzy często zalecają ich jednoczesne stosowanie, głównie celem złagodzenia dolegliwości bólowych podczas miesiączki.

– Terapię drugiego rzutu stanowią złożone tabletki antykoncepcyjne przyjmowane w sposób ciągły. Z pewnością warto je rozważyć, jeśli pacjentka nie reaguje na dotychczasowe leczenie i nadal skarży się na bolesne miesiączki oraz ciągły ból w miednicy mniejszej. W Polsce nadal, choć trudno mi powiedzieć dlaczego, obserwujemy problem z ciągłym przyjmowaniem doustnej antykoncepcji. Stopniowo poprawia się jednak świadomość lekarzy i pacjentek w tym zakresie. Zmiana schematu podawania tabletek na ciągły może zmniejszać nasilenie bólu nawet o 50 proc. w ciągu 6 miesięcy – zwraca uwagę prof. Ciebiera.

Leczenie farmakologiczne endometriozy:

Progestageny
Dienogest – jako lek drugiego rzutu (lub do rozważenia wcześniej, co sugerują nowe rekomendacje ESHRE) w przypadku silnego bólu podczas miesiączki i ciągłych dolegliwości bólowych w obrębie miednicy mniejszej
Octan medroksyprogesteron – jako lek drugiego rzutu w przypadku nasilonych dolegliwości lekowych, wykazuje skuteczność podobną do złożonej tabletki antykoncepcyjej

System wewnątrzmaciczny uwalniający lewonorgestrel – wyjątkowo skuteczny w leczeniu bólu terapia drugiego rzutu (warto rozważyć wcześniejsze włączenie). Szczególnie skuteczny w przypadku pacjentek z objawową endometriozą odbytniczo-pochowową, może być stosowany maksymalnie do 5 lat.

W farmakologicznym leczeniu ednometriozy sięga się również agonistów GnRH (jako terapię drugiego lub trzeciego rzutu).

Endometrioza – nutraceutyki i dieta

Prof. Ciebiera zaznacza, że choć w leczeniu mięśniaków macicy nutraceutyki mają udowodnioną rolę, to jednak w zakresie endometriozy brakuje jednoznacznych danych. Istnieją wprawdzie bardzo obiecujące dane z badań na zwierzętach, ale ich wyniki należy jeszcze potwierdzić w projektach badawczych z udziałem ludzi.

– Danych z badań na ludziach jest mało, nie możemy ich bezwarunkowo ekstrapolować na całą populację kobiet z ednometriozą. Ponadto część z dostępnych prac, z uwagi na wybraną w nich metodę, nie dostarcza miarodajnych informacji – podkreśla prof. Ciebiera.

Dostępne wyniki badań z pewnością jednak skłaniają do refleksji np. nad potencjalnymi czynnikami ryzyka endometriozy, do których może należeć dieta wysokotłuszczowa. W badaniach na zwierzętach wykazano, że ten sposób odżywiania może zwiększać liczbę ognisk endometriozy, a restrykcje kaloryczne mogą przynieść efekt odwrotny. Co więcej, wykazano także, że wielonienasycone kwasy tłuszczowe omega-3 mogą sprzyjać regresji endometriozy. Inne składniki, które mogą mieć właściwości hamujące progresję choroby to m.in. resweratrol, kwertycyna, ksantohumol czy galusan epigallokatechiny.

Wydaje się więc, że – jak mówi prof. Ciebiera – niektóre nutraceutyki mogą być podawane pacjentkom z endometriozą jako leczenie uzupełniające, a wybrane być może są korzystne w zapobieganiu chorobie.

– Według przeglądu z 2021 r. niższy poziom witaminy D., cynku i witaminy E., niosą ze sobą zwiększone ryzyko endometriozy. (…) Badania na zwierzętach potwierdziły też, że magnez, kurkumina, resweratrol i EGCG (Galusan epigallokatechiny) mogą być korzystne dla pacjentek z endometriozą ze względu na ich działanie antyangiogenne. Istnieją też badania sugerujące, że spożycie kwasów omega 3 i kwasu alfa-liponowego poprawiają kontrolę bólu. Odnotowano wiele przypadków pacjentek z silnymi dolegliwościami, w których leczeniu nieskuteczne okazało się nawet postępowanie zabiegowe, a w przypadku których włączenie kwasów Omega 3 i kwasu alfa-liponowego zredukowało dolegliwości bólowe – wskazuje prof. Ciebiera.

Czy zatem, podobnie jak w przypadku mięśniaków macicy, witamina D. może okazać się skutecznym wsparciem podstawowego leczenia? W tym kontekście ekspert powołał się również na randomizowane, podwójnie zaślepione, kontrolowane placebo badanie, w którym wzięło udział 60 pacjentek w wieku 18-40 lat. Otrzymywały 50 000 IU witaminy D lub placebo co 2 tygodnie przez 12 tyg. W badaniu wykazano, że suplementacja znacząco zmniejszyła ból miednicy, stosunek cholesterolu całkowitego do HDL, poziomu hs-CRP i TAC, ale nie wykazano wpływu przyjmowania witaminy na inne objawy kliniczne endometriozy i parametry profilu metabolicznego.

Jak zaznacza prof. Ciebiera, mimo że wyniki badań nie dostarczają jednoznacznych dowodów na to, że nutraceutyki mają bezsprzeczny wpływ na szeroko rozumianą poprawę stanu zdrowia u pacjentek z endometriozą, modyfikacja diety na prozdrowotną jest w ich przypadku jak najbardziej wskazana.

– Z pewnością pacjentki warto jest nakłaniać do zmiany sposobu żywienia na dietę śródziemnomorską. Jeśli chora skarży się na dolegliwości bólowe w obrębie brzucha, wzdęcia, zaparcia, można w ich przypadku zalecić diety z niską zawartością niklu, pozbawioną glutenu lub diety low-Foodmap. Jeśli takie postępowanie nie przynosi efektu lub kobiety nie manifestują wyżej wspomnianych objawów, można rozważyć 6-miesięczną suplementację witamin B6, A, C i E oraz magnezem i cynkiem. W przypadku pań z endometriozą warto też wyrównywać poziom witaminy D. – podsumował prof. Ciebiera.

Na podstawie wykładu wygłoszonego podczas 3. Kongresu Polskiego Towarzystwa Medycyny Stylu Życia.