Odwodnienie – spadek poziomu wody w organizmie poniżej jego zapotrzebowania. Stan ten powoduje poważne zaburzenia funkcjonowania narządów wewnętrznych i stanowi zagrożenie dla życia lub zdrowia. Są na niego narażone wszystkie osoby, ale szczególnie podatne są małe dzieci oraz seniorzy. Odwodnienie wymaga odpowiedniego leczenia.

Czym jest odwodnienie?

Odwodnienie pojawia się wtedy, gdy zapotrzebowanie organizmu na wodę jest wyższe, niż jej rzeczywisty poziom. Wraz z wodą dochodzi również do utraty elektrolitów, czyli pierwiastków (m.in. sodu, potasu, magnezu). Wyróżnia się odwodnienie:

izotoniczne – utrata wody i elektrolitów na takim samym poziomie,
hipotoniczne – wyższa utrata elektrolitów niż wody,
hipertoniczne – większa utrata wody niż elektrolitów.

Przyczyny odwodnienia może być kilka. Najczęściej dochodzi do niego w przebiegu biegunki i/lub wymiotów, a także gorączki. Takie sytuacje są szczególnie niebezpieczne dla małych dzieci, ponieważ u nich utrata wody następuje najszybciej. Inne możliwe przyczyny odwodnienia to:

upały i zbyt długie przebywanie na słońcu,
przegrzanie organizmu,
intensywny wysiłek fizyczny,
długotrwałe przebywanie w pomieszczeniach z suchym powietrzem,
oparzenia (gdy zajęta zostanie duża powierzchnia ciała),
spożywanie mniejszej ilości wody niż zalecana,
duży spadek masy ciała w krótkim czasie.

Należy pamiętać, że do utraty wody dochodzi również na skutek naturalnych procesów niezbędnych do życia. Mowa tu o oddychaniu, wydalaniu moczu, poceniu się. Dlatego jej poziom musi być regularnie uzupełniany wraz z pożywieniem.

Polecamy: „A gdzie to dziecko ma czapeczkę”, czyli jak ubrać niemowlaka na spacer latem?

Objawy odwodnienia

Objawy odwodnienia zależą przede wszystkim od tego, jak duży jest ubytek wody. Przy niewielkich brakach występuje wyłącznie uczucie silnego pragnienia, a także suchość błony śluzowej jamy ustnej. Gdy zaburzenie postępuje, pojawiają się inne dolegliwości.

Możliwe objawy odwodnienia to:

ból i zawroty głowy,
uczucie osłabienia,
suchy język,
brak śliny,
brak potu,
nudności,
przyspieszone bicie serca (tachykardia),
przyspieszony oddech,
podwyższona temperatura ciała,
zmniejszona ilość moczu,
mocz o ciemnej barwie,
zaparcia,
brak energii i siły,
bolesne skurcze mięśni,
zapadnięte oczy i policzki,
omdlenie.

Bardzo charakterystycznym objawem odwodnienia jest utrata elastyczności skóry. Aby go zaobserwować, wystarczy uszczypnąć fałd skóry. Po jego puszczeniu skóra wraca do swojego poprzedniego stanu bardzo powoli.

Bardzo zaawansowane odwodnienie jest niebezpieczne dla zdrowia i życia. Gdy ubytek wody wynosi 5–6% masy ciała pojawia się senność i nieprzyjemne drętwienie kończyn (parestezje). Później dochodzą drgawki, trudności w mówieniu, zaburzenia świadomości i utrata przytomności.

Warto pamiętać, że objawy odwodnienia u dzieci i niemowląt są nieco inne, niż u osób dorosłych. Niepokojące sygnały to:

zmiana zachowania (dziecko jest mniej aktywne, rozdrażnione, senne i apatyczne),
wzmożone pragnienie,
zapadnięte ciemiączko,
suche błony śluzowe,
spadek elastyczności skóry,
brak łez podczas płaczu,
wyostrzenie rysów twarzy,
zmniejszona ilość moczu (obawy rodziców powinien wzbudzić brak mokrej pieluszki od 3 godzin).

Odwodnienie – leczenie

Gdy pojawią się objawy odwodnienia u dziecka lub osoby dorosłej, należy niezwłocznie udać się do lekarza. Leczenie zależy od stopnia nasilenia dolegliwości. W większości przypadków może ono odbywać się w warunkach domowych. Niekiedy jednak konieczna jest hospitalizacja i dożylne podawanie płynów.

Leczenie odwodnienia w warunkach domowych polega na nawadnianiu doustnym. Zalecane jest spożywanie wody. Można do niej dodać specjalną mieszankę, która zawiera elektrolity (cytrynian sodu, chlorek sodu, chlorek potasu, glukozę). Są one dostępne w wersji dla dzieci oraz dorosłych. Konieczne jest także unikanie spożywania suchych pokarmów. Zamiast nich można jeść zupy, kaszki na mleku, ryż na wodzie itp. W razie pogorszenia stanu zdrowia, trzeba ponownie skontaktować się z lekarzem.

Polecamy: Największe błędy matek w upały! Jak dobrze chronić dziecko przed słońcem?

Jak zapobiegać odwodnieniu u dzieci i dorosłych?

Odwodnienie u dzieci i dorosłych jest stanem, któremu można zapobiegać. Najważniejsze jest niedopuszczenie do nadmiernej utraty wody, poprzez jej regularne uzupełnianie – adekwatne do wieku, płci, aktywności oraz warunków atmosferycznych. Zgodnie z zaleceniami Światowej Organizacji Zdrowia (WHO):

kobiety powinny spożywać minimum 2,2 l wody dziennie (4,5 l podczas wykonywania ciężkiej pracy fizycznej),
mężczyźni powinni spożywać minimum 2,9 l wody dziennie (4,5 podczas wykonywania ciężkiej pracy fizycznej)
kobiety w ciąży powinny spożywać 4,8 l wody na dobę,
kobiety karmiące piersią powinny pić 5,5 l wody dziennie.

Trzeba mieć na uwadze, że normy dotyczące spożycia wody różnią się w zależności od źródła. Niektóre mówią, że należy przyjmować 1 l wody na każde 30 kilogramów masy ciała. Inne zalecenia mówią o piciu przynajmniej 1,5 – 2 l wody każdego dnia bez względu na płeć.

Normy spożycia wody dla dzieci (zgodnie z Europejską Agencją ds. Bezpieczeństwa i Żywności) to: