Surogacja – handel ludźmi czy realna pomoc niepłodnym?

Surogatka to zastępcza matka, która zostaje zapłodniona metodą in vitro z wykorzystaniem komórki jajowej innej kobiety. Rolą surogatki jest donoszenie ciąży i urodzenie dziecka, a następnie oddanie go rodzicom. Instytucja matki zastępczej spotyka się z wieloma zarzutami natury moralnej: handel ludźmi, to nieetyczne, umowa na dziecko, ciąża za pieniądze – to tylko niektóre zarzuty wobec surogacji. Tymczasem istnieją kraje, które nie tylko pozwalają na legalne skorzystanie z usług matki zastępczej, ale też udoskonaliły i sformalizowały całą procedurę.

Zapłodnienie matki zastępczej

Istnieje kilka metod zapłodnienia matki zastępczej. W zależności od wyboru surogatka może być w różnym stopniu spokrewniona z dzieckiem bądź w ogóle niespokrewniona:

• zapłodnienie drogą naturalną – metoda wykorzystywana, gdy to kobieta z pary nie może mieć dzieci;  do zapłodnienia dochodzi dzięki inseminacji – przy wykorzystaniu nasienia nasienia męża/partnera kobiety niemogącej mieć dzieci, ewentualnie nasieniem dawcy; surogatka jest spokrewniona z dzieckiem.
• zapłodnienie metodą in vitro (zapłodniony w warunkach laboratoryjnych zarodek zostaje umieszczony w macicy matki zastępczej) – jest to najpopularniejsza metoda zapłodnienia surogatki. Komórka jajowa przyszłej matki zostaje zapłodniona nasieniem jej partnera, a surogatka nie jest w ten sposób spokrewniona z dzieckiem. Można tu wykorzystać komórkę jajową innej dawczyni bądź przyszłej matki dziecka, nasienie innego dawcy, nasienie przyszłego ojca albo zarodek anonimowych dawców. 

Z surogacji korzystają również pary jednopłciowe. W przypadku kobiet, komórka jajowa jednej z partnerek zostaje zapłodniona nasieniem dawcy i dziecko spokrewnione jest tylko z kobietą, która dała komórkę jajową. Historia zna jednak przypadki, gdy obie partnerki chciały być w równym stopniu matkami dziecka – doszło do zapłodnienia komórki jednej kobiety a ciążę donosiła druga kobieta.

Czy zawsze matka zastępcza otrzymuje pieniądze za ciążę?

Wyróżnia się dwa rodzaje surogacji: altruistyczną i odpłatną.

W przypadku surogacji altruistycznej matka zastępcza nie otrzymuje żadnego wynagrodzenia za urodzenie dziecka. Przyszli rodzice opłacają natomiast wszystkie koszty związane z zapłodnieniem, utrzymaniem i prowadzeniem ciąży a także samym porodem.

Surogacja odpłatna polega na uiszczeniu kosztów związanych z ciążą i porodem oraz przekazaniu wynagrodzenia matce zastępczej. Jak dużo płaci się surogatce? Kwoty wahają się w zależności od kraju i tego, czy surogacja jest legalna. W krajach, gdzie surogacja jest nielegalna, wynagrodzenie dla surogatki wynosi od kilkunastu do nawet 130 tys. zł (najbardziej cenią się doświadczone matki zastępcze). Do tego dochodzi koszt zapłodnienia in vitro, wyżywienie, prowadzenie ciąży i sam poród.

Przeczytaj także: Adopcja: Czy zdołam je pokochać? – 6 obaw przyszłych rodziców adopcyjnych

Czy w Polsce surogatki są legalne?

W Polsce surogacja nie jest prawnie określona – nie oznacza to, że jest legalna, ale także nie istnieją przepisy, które wprost zakazują wynajmowania matki zastępczej. Z pewnością pomocny w interpretacji jest fakt, że prawo polskie uznaje za biologiczną matką dziecka zawsze kobietę, która urodziła. Nawet jeśli nie jest spokrewniona z dzieckiem, gdyż materiał genetyczny pochodził od innej kobiety i mężczyzny. Jeśli rodzice wynajmą surogatkę, podpiszą z nią umowę, zapłacą jej, a ona po urodzeniu dziecka, rozmyśli się i zechce je zatrzymać, będzie mieć do tego prawo. 

Wskazana luka w prawie jeszcze do niedawna była wykorzystywana przez niepłodnych rodziców i surogatki w formie adopcji ze wskazaniem. Surogatka, opłacana przez parę, rodziła dziecko, zrzekała się do niego praw, a następnie oddawała je do adopcji, wskazując wspomnianą parę jako przyszłych rodziców. Ci składali wniosek o przysposobienie dziecka, a sąd orzekał o przysposobieniu, tym samym czyniąc z nich oficjalnych rodziców dziecka. Aktualnie rozwiązanie to nie jest już praktykowane z uwagi na zamianę przepisów – obecnie rodzice mogą wskazać do przysposobienia tylko osobę spokrewnioną. 

O tym, czy surogacja w Polsce jest legalna, czy nielegalna, może także świadczyć art. 211 a Kodeksu karnego, według którego “kto, w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, zajmuje się organizowaniem adopcji dzieci wbrew przepisom ustawy, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.”

Matki zastępcze w innych krajach – gdzie jest to legalne?

W zależności od kraju surogacja może być albo zupełnie nielegalna, legalna wyłącznie surogacja altruistyczna lub legalna zarówno odpłatna, jak i altruistyczna.

Surrogacja jest w pełni legalna w: Rosji, Gruzji, Grecji, Wielkiej Brytanii, Finlandii, USA, Indiach, Meksyku, Armenii, Czechach, Tajlandii. Procedura jest tam ściśle określona, a obie strony łączy szczegółowa umowa, która opisuje wzajemne zobowiązania i roszczenia.

Z surogacji altruistycznej można skorzystać w Australii, Nowej Zelandii, Kanadzie.

Surogacja jest nielegalna: w Niemczech, Francji, Włochach, Japonii, Islandii, na Węgrzech oraz – zgodnie z powyższymi argumentami i ustawami – w Polsce. 

Przeczytaj także: Adopcja po polsku – reportaż, który ściska serce

Jakie znane osoby skorzystały z surogatki?

W krajach, gdzie surogacja jest legalna, nie tylko korzysta się z tego rozwiązania, gdy sytuacja nie pozwala na naturalne poczęcie dziecka. Chętnie też się o tym mówi – bez cienia wstydu i zażenowania. Wiele znanych osób – sportowców, aktorów, aktorek – otwarcie mówi o skorzystaniu z pomocy matki zastępczej. Należą do nich m.in:

Sarah Jessica Parker – pierwszy jej syna urodził się naturalnie. Kolejne dzieci – bliźniaczki Tabithy i Loretty – urodziła dla gwiazdy i jej męża surogatka.

Nicole Kidman i Keith Urban, dzięki surogatce, mają córkę Faith. Pierwszą córkę pary urodziła Nicole.

Aktor Neil Patrick Harris i jego partner David Burtka, dzięki pomocy surogatki, mają bliźniaki: Harper i Gideona.

Ricky Martin także zdecydował się na skorzystanie z usług surogatki i jest ojcem trójki dzieci: Matteo, Valentina i Lucy.

Elton John wraz z partnerem Davidem Furnishem wychowują dwóch synów urodzonych przez surogatkę – Zacharego i Elijah.

Cristiano Ronaldo jest ojcem trójki dzieci – ma jednego syna i parę bliźniąt. Tożsamość ich matki (bądź matek) nigdy nie została ujawniona.

Surogacja budzi skrajne emocje. Przeciwnicy nazywają ją handlem ludźmi i podkreślają, że kobieta oddająca dziecko obcym ludziom, już na zawsze będzie miała poczucie straty. Dla niepłodnych par to często jedyna droga, aby mieć własne, biologiczne dziecko.

POLECAMY TAKŻE:

Dr Nowakowski: I wtedy nie da się już nic zrobić, by kobieta została matką…

Agnieszka Woźniak

Polonistka, redaktorka i korektorka językowa. Specjalizuje się w artykułach z obszarów tematycznych: Ciąża, Dziecko, Pielęgnacja Dziecka, Rozwój Dziecka, a także Starania o ciążę, Niepłodność. Od 10 lat tworzy materiały edukacyjne do internetu. Pisała m.in. dla serwisów Rankomat.pl, Allegro.pl, 2Drink.pl, Naoko-store.pl, Skincarelovers.pl, Szafawpigulce.pl. Kontakt: agnieszka.banasiak@brubenpolska.pl